Zamieszanie z przepadkiem pojazdów nietrzeźwych kierowców. Od kiedy sankcje?
Po tym jak w grudniu 2022 r. w Dzienniku Ustaw opublikowano nowelizację kodeksu karnego, przewidującą przepadek pojazdu lub jego równowartości, w przypadku popełnienia przestępstwa polegającego na prowadzeniu pojazdu w stanie nietrzeźwości, sankcje miały zacząć obowiązywać w grudniu 2023 r. W marcu bieżącego roku wejście w życie tych regulacji odroczono jednak do 14 marca 2024 r. W ostatnim czasie w mediach pojawiły się informacje, że wejście w życie sankcji przyspieszono i miałyby one obowiązywać od 1 października 2023 r. Choć większość przepisów nowelizacji kodeksu karnego faktycznie ma wejść w życie w tym terminie, nie dotyczy to regulacji stanowiących o przepadku pojazdów – te mają zacząć obowiązywać 14 marca 2024 r.
Na temat sytuacji, w których Sąd będzie orzekał przepadek pojazdu, pisaliśmy już w artykule „Sankcje dla nietrzeźwych kierowców z podpisem Prezydenta. Kiedy wejdą w życie?”. Zgodnie z ostatnią wersją znowelizowanego art. 178 oraz art. 178a kodeksu karnego ma to następować w poniższych przypadkach:
- prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości powyżej 1,5 promila we krwi lub 0,75 mg/dm3 w wydychanym powietrzu lub gdy stan sprawcy prowadzić będzie do takiego stężenia,
- gdy sprawca działał w warunkach tzw. swoistej recydywy drogowej, tj. popełnił czyn polegający na prowadzeniu pojazdu w stanie nietrzeźwości (powyżej 0,5 promila we krwi lub 0,25 mg/dm3 w wydychanym powietrzu) lub po zażyciu środka odurzającego, będąc wcześniej prawomocnie skazanym za taki sam czyn, lub za spowodowanie wypadku, katastrofy komunikacyjnej lub niebezpieczeństwa katastrofy w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego;
- prowadzenia pojazdu, gdy sprawca znajduje się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego w okresie obowiązywania ciążącego na nim zakazu prowadzenia pojazdów;
- dopuszczenia się jednego z przestępstw przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, o którym mowa w art. 178 kk (m.in. spowodowanie wypadku komunikacyjnego, katastrofy w ruchu czy bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu), znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, lub gdy zbiegł z miejsca zdarzenia lub spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający po popełnieniu któregoś z powyższych czynów, a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia w organizmie zawartości alkoholu lub obecności środka odurzającego – fakultatywnie, natomiast obligatoryjnie – jeśli w warunkach opisanych powyżej zawartość alkoholu w organizmie sprawcy była wyższa niż 1 promil we krwi lub 0,5 mg/dm3 w wydychanym powietrzu albo prowadziła do takiego stężenia.
Kiedy przepadek równowartości?
Zgodnie z regulacjami przyjętymi w ubiegłym roku, jeśli orzeczenie przepadku pojazdu nie będzie możliwe z uwagi na jego zbycie, utratę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie (albo gdy pojazd w czasie popełnienia przestępstwa nie stanowił wyłącznej własności sprawcy), sąd miał orzekać przepadek jego równowartości.
Jednak w wyniku ustawy z 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, sytuacja ta ulega zmianie. Przepadek równowartości ma być orzekany, jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa pojazd nie stanowił wyłącznej własności sprawcy albo po popełnieniu przestępstwa sprawca zbył, darował lub ukrył podlegający przepadkowi pojazd.
Choć w przestrzeni medialnej pojawiły się informacje, że moment rozpoczęcia obowiązywania sankcji w postaci przepadku pojazdu lub jego równowartości przyspieszono do 1 października 2023 r., to doniesienia te nie znajdują potwierdzenia w przepisach. Z art. 40 pkt 5 ustawy z 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw – wynika, że przepisy dotyczące sankcji dla nietrzeźwych kierowców wchodzą w życie 14 marca 2024 r
Ustawa z 7 lipca przewiduje też dodanie do art. 44b kodeksu karnego § 5, który zakłada, że jeżeli orzeczenie przepadku pojazdu mechanicznego jest niemożliwe lub niecelowe z uwagi na jego utratę przez sprawcę, zniszczenie lub znaczne uszkodzenie – nie orzeka się ani przepadku pojazdu, ani jego równowartości. Przepisy nie przewidują też możliwości orzeczenia nawiązki w powyższych okolicznościach. Trudno jednak doszukiwać się zasadności tej zmiany. Regulacja ta może bowiem skłaniać sprawców do podejmowania celowych działań ukierunkowanych na uszkodzenie pojazdu, by uniknąć orzeczenia jego przepadku lub równowartości, co może też potencjalnie uderzać w interesy podmiotów, które są w posiadaniu pokaźnych flot samochodów, z firmami leasingowymi na czele.
Kiedy nawiązka?
Przepadek pojazdu (ani jego równowartości) nie będzie również orzekany, gdy sprawca prowadził niestanowiący jego własności pojazd mechaniczny, wykonując czynności zawodowe lub służbowe polegające na prowadzeniu pojazdu na rzecz pracodawcy. W takich przypadkach sąd orzeknie nawiązkę na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej – w wysokości od 5 000 zł do 100 000 zł.
Uzasadnienie towarzyszące nowelizacji kodeksu karnego wskazywało, że celem ustawodawcy w tym przypadku jest wyłącznie ochrona zawodowych kierowców, ale zapewne o ostatecznej wykładni tego przepisu rozstrzygnie orzecznictwo.
Ważnym warunkiem orzeczenia nawiązki jest prowadzenie przez sprawcę przestępstwa pojazdu w ramach czynności służbowych lub zawodowych na rzecz pracodawcy. To, że ustawodawca posłużył się zwrotem „pracodawca”, oznacza, że chodzi o sprawcę pozostającego w stosunku pracy. Wyłączono tym samym stosowanie omawianej regulacji do sprawców świadczących usługi na podstawie umów cywilnoprawnych, np. umowy zlecenia czy B2B. Zastosowanie przepisów dotyczących nawiązki nie będzie możliwe również w przypadku sprawców, będących np. współpracownikami leasingobiorcy (zatrudnionych na podstawie umowy cywilnoprawnej), którzy w trakcie wykonywania czynności zawodowych lub służbowych prowadzili pojazd w stanie nietrzeźwości. W takich okolicznościach sprawcy będą zobowiązani do zapłaty równowartości samochodu (o ile zastosowania nie znajdą inne wyłączenia – omawiane powyżej).
Kiedy wejście w życie?
Choć omawiane sankcje miały zacząć obowiązywać 13 grudnia 2023 r., to za sprawą ustawy z 26 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw zdecydowano się na odroczenie ich wejścia w życie do 14 marca 2024 r. Było to spowodowane tym, że, jak wskazywał wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł, w toku prac legislacyjnych powstała niezgodność w przepisach spowodowana wprowadzonymi jednocześnie zmianami w kodeksie karnym i kodeksie karnym wykonawczym.
W ostatnim czasie w przestrzeni medialnej pojawiły się jednak informacje, że przywoływana już ustawa z 7 lipca 2023 r. przyspieszyła moment rozpoczęcia obowiązywania sankcji w postaci przepadku pojazdu lub jego równowartości do 1 października 2023 r. Te doniesienia nie znajdują jednak potwierdzenia w przepisach. Z art. 40 pkt 5 tejże ustawy wynika, że przepisy dotyczące sankcji dla nietrzeźwych kierowców wchodzą w życie 14 marca 2024 r., a więc w terminie, który przewidywała już ustawa z 26 stycznia 2023 r. o nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw.
Autor: Anna Ziemnicka-Milej, adwokat