Nowelizacja specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy

Nowelizacja specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terenie ich państwa została podpisana przez Prezydenta i opublikowana w Dzienniku Ustaw. Wprowadza ona zmiany mające na celu doprecyzowanie zasad związanych z legalizacją pobytu Ukraińców w Polsce oraz takie, które ułatwią i przyspieszą procedurę nadawania numeru PESEL. Uchodźcom z Ukrainy łatwiej będzie znaleźć pracę, a także uzyskać status polskiego rezydenta podatkowego. Dodatkowe preferencje przewidziano także dla Polaków.

Należy przypomnieć, że specustawa wprowadziła zasadę, iż pobyt obywateli Ukrainy, którzy wjechali do Polski w okresie od 24 lutego 2022 r. z terytorium Ukrainy lub państw sąsiednich i deklarują zamiar pozostania w naszym kraju, uznaje się za legalny bez konieczności wnioskowania o zezwolenie na pobyt, przez okres 18 miesięcy – od 24 lutego 2022 r. Reguła ta nie dotyczy jednak osób, które posiadają już inne tytuły uprawniające do legalnego pobytu np. zezwolenie na pobyt stały czy czasowy. Nowelizacja specustawy rozszerzyła ten katalog także o zgodę na pobyt ze względów humanitarnych.

PESEL – łatwiej i szybciej?

W przyjętej przez Sejm 8 kwietnia 2022 r. nowelizacji zaproponowano także wydłużenie okresu, w którym obywatele Ukrainy, których wjazd na teren Polski nie został zarejestrowany przez Komendanta Straży Granicznej, mogą złożyć wniosek o zarejestrowanie ich pobytu w Polsce. Aktualnie taki wniosek można złożyć maksymalnie przez 60 dni od dnia wjazdu do Polski, a po wejściu w życie nowelizacji specustawy okres ten wydłuży się do 90 dni liczonych od dnia wjazdu na teren RP.

W ramach nowelizacji specustawy doprecyzowano także, że kryterium legalnego pobytu obywateli Ukrainy – według zasad wynikających z art. 2 ust. 1 specustawy – spełnione będzie również przez te osoby, które jeszcze przed wejściem jej w życie miały już nadany numer PESEL. Nowelizacja ułatwia także wnioskowanie o PESEL osobom niepełnosprawnym. Jeżeli ze względu na stan zdrowia lub niepełnosprawność nie będą one mogły złożyć wniosku o nadanie numeru PESEL w siedzibie organu gminy, zyskają możliwość ubiegania się o niego w miejscu pobytu. Z kolei, w przypadku wnioskowania o nadanie numeru PESEL dzieciom, będą one musiały być obecne przy składaniu wniosku,. Wymóg ten nie będzie jednak dotyczył osób, które nie ukończyły 12 roku życia.

Nowelizacja specustawy wprowadziła także rozwiązanie pozwalające na przyspieszenie procedury nadawania numerów PESEL, gdyż organ gminy będzie mógł wydawać upoważnienia dla pracowników administracji publicznej zgłoszonych jako wolontariuszy do obsługi wniosków o nadanie PESEL-u. Upoważnienia mają być wydawane na okres maksymalnie 18 miesięcy od dnia 24 lutego 2022 r. Jak wskazano w uzasadnieniu do projektu nowelizacji: „rozwiązanie takie jest niezbędne w celu zintensyfikowania prac związanych z nadawaniem numerów PESEL obywatelom Ukrainy oraz pozwoli na pełniejsze wykorzystanie pomocy udzielanej przez administrację rządową stronie samorządowej w zaistniałej sytuacji kryzysowej”.

Przyjęto rozwiązanie pozwalające na przyspieszenie procedury nadawania numerów PESEL – organ gminy będzie mógł wydawać upoważnienia dla pracowników administracji publicznej zgłoszonych jako wolontariuszy do obsługi wniosków o nadanie PESEL-u. Jak wskazano, jest to niezbędne w celu zintensyfikowania prac związanych z nadawaniem numerów PESEL obywatelom Ukrainy.

Ułatwienia w zamieszkaniu i podjęciu pracy

Nowelizacja dopuszcza również możliwość wykorzystywania na potrzeby zamieszkania zbiorowego obywateli Ukrainy tymczasowych obiektów budowalnych, w sytuacji gdy nie spełniają one wymagań przepisów techniczno-budowlanych, przeciwpożarowych oraz higieniczno-sanitarnej. Muszą one spełniać jedynie podstawowe wymagania w zakresie nośności i stateczności konstrukcji oraz bezpieczeństwa użytkowania, bezpieczeństwa pożarowego oraz higieny, zdrowia i środowiska.

Dopuszczono również możliwość podjęcia pracy w administracji samorządowej i rządowej przez obywateli Ukrainy przebywających na terytorium RP legalnie, bez konieczności potwierdzania znajomości języka polskiego. W przypadku struktury administracji samorządowej mogą być zatrudniani na stanowiskach pomocniczych i obsługi, a w strukturach administracji rządowej – na stanowiskach pracy, na których wykonywana praca nie polega na bezpośrednim lub pośrednim udziale w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa.

Omawiana nowelizacja umożliwia również obywatelom Ukrainy, którzy legalnie przebywają na terenie RP i są specjalistami z zakresu psychologii (posiadają ukraiński dyplom), świadczyć przez okres 18 miesięcy od 24 lutego 2022 r. usługi psychologiczne na rzecz innych obywateli Ukrainy, bez konieczności nostryfikacji dyplomu.

Dodatkowa preferencja dla Polaków

Przyjęte zmiany dotyczą również podmiotów polskich. Doprecyzowano bowiem, że świadczenie pieniężne w wysokości 40 zł za każdy dzień (przy czym nie więcej niż za 60 dni), które mogą otrzymać osoby zapewniające obywatelom Ukrainy bezpłatne zakwaterowanie i wyżywanie, nie będzie podlegało egzekucji komorniczej i egzekucji administracyjnej. Samo przyznanie świadczenia nie będzie następowało ponadto w formie decyzji administracyjnej, a zatem ewentualne spory na tym tle mają rozstrzygać sądy powszechne.

Dodatkowo, warto przypomnieć, że pierwotna wersja specustawa wprowadziła również zmiany do ustawy o PIT, w ramach których umożliwiono pomniejszenie podatku do zapłaty o koszty wytworzenia (lub cenę nabycia rzeczy bądź praw), które będą stanowiły darowizny, jeśli zostaną one przekazane w okresie od 24 lutego 2022 r. do 31 grudnia 2022 r., na cele związane z przeciwdziałaniem skutkom działań wojennych na terytorium Ukrainy:

organizacjom pozarządowym,
jednostkom samorządu terytorialnego,
Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych,
podmiotom wykonującym na terytorium RP lub na terytorium Ukrainy działalność leczniczą lub działalność z zakresu ratownictwa medycznego

– o ile koszty wytworzenia lub cena nabycia nie zostały zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, w tym poprzez odpisy amortyzacyjne.

Dzięki nowelizacji podatnicy zyskają prawo do dodatkowej preferencji polegającej na odliczeniu od dochodu również wartości takich darowizn przekazanych na rzecz m.in. organizacji pozarządowych, których koszt wytworzenia lub cenę nabycia zaliczono już do kosztów podatkowych.

Nowi rezydenci podatkowi

Nowelizacja wprowadzi również zasadę, zgodnie z którą obywatele Ukrainy mogą złożyć oświadczenia o przeniesieniu swojego ośrodka interesów życiowych do RP i uzyskać status polskiego rezydenta podatkowego od pierwszego dnia przyjazdu do naszego kraju. Dotychczas, aby taki status otrzymać, trzeba było spełnić jeden z następujących warunków: posiadać na terytorium RP centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub przebywać na terytorium kraju dłużej niż 183 dni w roku podatkowym. Dzięki nowelizacji, już od pierwszego dnia pobytu na terytorium RP obywatel Ukrainy będzie traktowany jak polski rezydent podatkowy i będzie mógł korzystać z zasad opodatkowania, ulg i zwolnień podatkowych na równych zasadach z polskimi rezydentami podatkowymi.

Senat jednogłośnie przyjął nowelizację ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy bez poprawek, co oznacza, że trafi ona do podpisu Prezydenta.co oznacza, że trafiła ona do podpisu Prezydenta. Po jego uzyskaniu nowelizacja została 14 kwietnia 2022 r. opublikowana w Dzienniku Ustaw.

Autor: Żaneta Napora, adwokat