Miejsca doraźnego schronienia według nowego projektu rozporządzenia MSWiA
Prace związane z opracowywaniem aktów wykonawczych do ustawy z 5 grudnia 2024 r. „o ochronie ludności i obronie cywilnej” nabierają przyspieszenia. Projekt rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 18 lutego 2025 r., opracowywany na podstawie powyższej ustawy, wprowadza nowe regulacje dotyczące tzw. miejsc doraźnego schronienia.
Ustawa „o ochronie ludności i obronie cywilnej”, która weszła w życie 1 stycznia 2025 r., wprowadziła m.in. pojęcia „obiektu zbiorowej ochrony”, „miejsca doraźnego schronienia” i „budowli ochronnej”. Więcej informacji na temat różnic pomiędzy tymi pojęciami i ogólnych obowiązków właścicieli oraz zarządców tych obiektów znajduje się w naszym artykule z 20 września 2024 r. „Nowe obowiązki właścicieli nieruchomości w projekcie ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej”.
W tamtym czasie nie były jednak znane szczegółowe zasady związane z ich budową i funkcjonowaniem. Projekt rozporządzenia MSWiA „w sprawie warunków organizowania i wymagań, jakie powinny spełnić miejsca doraźnego schronienia” określa szczegółowe wymogi techniczne tych obiektów, obowiązki w zakresie ich przystosowania, budowy i utrzymania.
Miejsca doraźnego schronienia
Zgodnie z ogólnymi przepisami kondygnacje podziemne w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych oraz garaże podziemne, jeśli nie przewidziano dla nich budowli ochronnej (tj. schronu albo tzw. ukrycia), powinny zostać zaprojektowane i wykorzystywane w sposób zapewniający zorganizowanie w nich miejsc doraźnego schronienia.
W przypadku wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych lub w czasie wojny, jeśli liczba schronów i ukryć będzie niewystarczająca dla zapewnienia ochrony ludności, organizacją miejsc doraźnego schronienia mogą zająć się właściwe organy. Będzie się to odbywało poprzez nakaz przystosowania do celów ukrycia ludzi pomieszczeń takich jak: garaże i kondygnacje podziemne, obiekty budowlane metra, kolej podziemna, tunele, podziemne przejścia dla pieszych i elementy dawnych fortyfikacji. Przed wydaniem nakazu, obiekty doraźnego schronienia powinny być sprawdzone pod względem technicznym. Na potrzeby z tym związane nie będą mogły być kwalifikowane obiekty, co do których, m.in. wydano nakaz rozbiórki albo które znajdują się w odległości większej niż 250 m od miejsc przebywania ludzi albo które umożliwiają schronienie mniej niż 15 osobom.
Nowe przepisy zawierają szczegółowe wytyczne co do warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty przeznaczone na miejsca doraźnego schronienia. Dotyczy to m.in. grubości ścian i rodzaju materiału, z którego zbudowane są stropy i ściany zewnętrzne oraz zasad zapewnienia wentylacji i oświetlenia. W pomieszczeniach tych nie mogą znajdować się instalacje gazowe, paliwowe oraz zbiorniki na gaz i paliwo płynne.
Nowe przepisy zawierają szczegółowe wytyczne co do warunków technicznych obiektów przeznaczonych na miejsca doraźnego schronienia, m.in. w zakresie grubości ścian i rodzaju materiału, z którego zbudowane są stropy i ściany zewnętrzne, a także zasad zapewnienia wentylacji i oświetlenia. Miejsca doraźnego schronienia powinny zapewniać co najmniej 1,5 m2 powierzchni na osobę oraz 2 m2 dla każdej osoby niepełnosprawnej poruszającej się na wózku inwalidzkim.
Miejsca doraźnego schronienia powinny zapewniać co najmniej 1,5 m2 powierzchni na osobę oraz 2 m2 dla każdej osoby niepełnosprawnej poruszającej się na wózku inwalidzkim.
Wolnostojące miejsca doraźnego schronienia
W sytuacji wystąpienia sytuacji nadzwyczajnej (stan wojenny, wojna) i niewystarczającej liczby miejsc doraźnego schronienia, organy wyznaczają na swoim terenie tzw. wolnostojące miejsca doraźnego schronienia. Należą do nich: szczeliny przeciwlotnicze, okopy i ziemianki. Odpowiedzialność w zakresie ustalenia lokalizacji takich miejsc i ich budowy spoczywa na właściwych organach. Miejsca te powinny zapewnić ukrycie do kilkunastu godzin. Wykonuje się je w odległości nie większej niż 250 m od miejsc stałego przebywania ludzi, poza strefą zagruzowania budynków oraz poza obszarem narażonym na zalewanie wodami gruntowymi i podtopieniami. Każde takie miejsce powinno zapewniać schronienie dla nie więcej niż 300 osób. Również w odniesieniu do tych obiektów nowe regulacje zawierają szczegółowe wytyczne co do materiałów, zasad ich budowy, utrzymania i zabezpieczenia.
Obowiązki właścicieli i zarządców
Właściciele lub zarządcy miejsc doraźnego schronienia będą zobowiązani do ich przystosowania i utrzymania w należytym stanie technicznym oraz udostępnienia: właściwym organom (na cele wizji lokalnej) oraz na potrzeby ochrony ludności (w razie zaistnienia takiej konieczności).
Obowiązki właścicieli i zarządców obejmują przede wszystkim:
- zapewnienie drożności dróg komunikacyjnych,
- usunięcie pojazdów i innych przedmiotów utrudniających dostęp, w tym łatwopalnych,
- zabezpieczenie otworów okiennych oraz zastosowanie dodatkowych umocnień i osłon ścian i stropów,
- wykonanie prac naprawczych i konserwacyjnych; oraz
- oznakowanie danego miejsca napisem „miejsce doraźnego schronienia”.
Zgodnie z projektem, właściwe organy będą uprawnione do kontroli wykonania nałożonych obowiązków.
Jaka będzie praktyka?
Nowe przepisy nakładają na organy władzy i administracji rządowej i samorządowej wiele nowych obowiązków, które powinny być zrealizowane w krótkim czasie, to jest: wytypowanie miejsc doraźnego schronienia, sprawdzenie ich stanu technicznego, wydanie wytycznych co do ich przystosowania, naprawy i konserwacji, podjęcia decyzji o budowie miejsc wolnostojących, weryfikacji obowiązków nałożonych na właścicieli i zarządców obiektów oraz bieżące, stałe monitorowanie przydatności tych miejsc do przewidzianego użytku. O tym, w jakim stopniu nowe obowiązki oraz koszty ich realizacji będą obciążały właścicieli i zarządców obiektów budowlanych przekonamy się zapewne dopiero w praktyce.
Wszyscy mamy nadzieję, że te specjalne miejsca i obiekty nie będą musiały być wykorzystane. Natomiast ogromny nakład pracy i środków finansowych poniesionych na dostosowanie i wykonanie miejsc doraźnego schronienia ma sens tylko wtedy, gdy będą one na bieżąco monitorowane i sprawdzane pod względem technicznym. W przeciwnym razie podzielą los większości istniejących schronów, budowanych po II wojnie światowej, które niszczeją od wielu lat, a często stanowią zagrożenie ze względu na ich stan techniczny.
Autor: Halina Więckowska-Sulimierska, radca prawny