Fundacja rodzinna. Aspekty prawne
Fundacja rodzinna to nowa instytucja, która ma służyć do gromadzenia rodzinnego majątku i zapewniać ochronę przed jego podziałem. W odróżnieniu od spółek prawa handlowego, fundacja rodzinna umożliwi zachowanie w pełni rodzinnego charakteru przedsiębiorstwa, również po śmierci fundatora. Sukcesorzy nie stają się bowiem wspólnikami fundacji, nie mogą też swoich praw zbyć lub przekazać swoim następcom. Zdaniem projektodawcy, ten nowy instrument prawny ma minimalizować ryzyko nieudanej sukcesji i gwarantować kontynuację działalności biznesowej.
W najbardziej ogólnym ujęciu, fundacja rodzinna to osoba prawna utworzona w celu dysponowania majątkiem zgodnie z wolą jej fundatora – również po jego śmierci. Jej podstawowym zadaniem ma być realizacja celów określonych przez fundatora, w oparciu o przekazany przez niego majątek, a także ochrona posiadanego majątku przed utratą czy zmniejszeniem wartości.
Nie tylko dla spokrewnionych
Zgodnie z projektem ustawy o fundacji rodzinnej z 28 października 2022 r., który został już uchwalony przez Sejm i skierowany do Senatu, fundatorem będzie mogła być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która przekaże na rzecz fundacji rodzinnej aktywa. Fundatorów będzie mogło być kilku i – co istotne – nie będą musiały to być osoby spokrewnione. Wyjątkiem będzie ustanowienie fundacji w testamencie – wówczas fundator będzie mógł być tylko jeden. Co szczególnie warte podkreślenia, rola i wpływ fundatora na fundację rodzinną będą zależeć od jego indywidualnych decyzji. Może on ukształtować swoje uprawnienia w sposób bardzo szeroki lub przeciwnie – wąski. To od jego woli będzie zależeć kształt statutu, który będzie regulował sposób funkcjonowania fundacji rodzinnej.
Fundacja rodzinna będzie zarządzać majątkiem w oparciu o mienie przekazane przez fundatorów (lub inne osoby) oraz wypracowane zyski, majątek nabyty w zamian za majątek dotychczas posiadany itp. Rozwiązanie to zapewni możliwość swobodnego zasilania fundacji w majątek. Minimalna wartość aktywów fundacji ma wynosić 100 000 zł, a ich wniesienie ma być neutralne podatkowo, o czym pisaliśmy w artykule „Fundacja zapewni korzyści polskim rodzinnym firmom?”.
O świadczeniach zadecyduje fundator
Fundacja rodzinna ma spełniać na rzecz (wskazanych przez fundatora) beneficjentów określone świadczenia, tj. przenosić na nich środki albo oddać im je do korzystania – zgodnie z informacjami zawartymi w liście beneficjentów oraz wolą fundatora wyrażoną w statucie. Z uzasadnienia do projektu ustawy o fundacji rodzinnej wynika, że świadczenia te będą mogły w szczególności polegać na pokryciu kosztów utrzymania, kształcenia, leczenia lub opieki beneficjenta, którym będzie osoba fizyczna (może to być również sam fundator) albo wsparciu działalności pożytku publicznego, o której mowa w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, w przypadku gdy beneficjentem będzie organizacja pozarządowa.
Co szczególnie ciekawe, udzielenie świadczenia będzie można uzależnić, zgodnie z wolą fundatora, od spełnienia określonych warunków, np. zdobycia wykształcenia, ukończenia studiów wyższych, zawarcia związku małżeńskiego lub ukończenia określonego wieku. Uprawnienie do świadczeń od fundacji rodzinnej beneficjent będzie uzyskiwał zgodnie z wolą fundatora wyrażoną w statucie (również określenie świadczeń przysługujących beneficjentowi pozostawione zostanie do wyłącznej i swobodnej decyzji fundatora). Będzie on mógł również dokonywać zmian w zakresie beneficjentów i przysługujących im świadczeń – bez ograniczeń, w tym także czasowych.
Tradycyjne fundacje mogą być tworzone jedynie w celach społecznie lub gospodarczo użytecznych, co oznacza, że na pierwszym planie jest interes publiczny. Głównym założeniem fundacji rodzinnej ma być natomiast ochrona prywatnych interesów fundatora i wskazanych przez niego beneficjentów, zabezpieczenie zgromadzonego majątku oraz ułatwienie przeprowadzenia sukcesji.
Choć fundacja rodzinna co do zasady nie będzie mogła wykonywać działalności gospodarczej w rozumieniu art. 3 ustawy z 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, to projekt ustawy przewiduje możliwość zbywania mienia, którego fundacja jest właścicielem, a także jego wynajmowania czy dzierżawy oraz przystępowania i uczestnictwa w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych i innych podmiotach – zarówno w kraju, jak i za granicą. Fundacja będzie miała również możliwość nabywania i zbywania papierów wartościowych, a także udzielania pożyczek (zarówno spółkom, których jest wspólnikiem, jak i beneficjentom). Zaciąganie zobowiązań przez ten rodzaj instytucji będzie możliwe wyłącznie w celu zapewnienia bieżącej działalności, np. z tytułu wynagrodzenia za pracę w organach, najmu powierzchni biurowej, obsługi rachunku bankowego. Takie ograniczenia mają przyczynić się do zwiększenia ochrony majątku przed ryzykiem, z którym wiąże się prowadzenie działalności gospodarczej – na wzór spółek prawa handlowego.
Fundacja rodzinna a „klasyczna”
Instytucja fundacji rodzinnej, mimo wielu podobieństw do klasycznej fundacji, będzie się od niej różniła w fundamentalnym aspekcie. Tradycyjne fundacje co do zasady mogą być bowiem tworzone jedynie w celach społecznie lub gospodarczo użytecznych, takich jak ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, realizacja zadań związanych z oświatą i wychowaniem, kulturą i sztuką, opieką i pomocą społeczną, ochroną środowiska czy opieką nad zabytkami. W przypadku działalności klasycznej fundacji na pierwszym planie jest zatem interes publiczny, a nie ochrona prywatnych interesów jednej konkretnej rodziny (lub niespokrewnionej grupy fundatorów i wskazanych przez nich beneficjentów), jak będzie to miało miejsce w przypadku nowej, projektowanej formy prawnej.
Polskie firmy – w szczególności o charakterze rodzinnym – od lat czekały na wprowadzenie do polskiego systemu prawnego instytucji fundacji, która ułatwi im przeprowadzenie sukcesji, a także przyczyni się do ochrony posiadanego majątku, dlatego należy spodziewać się, że rozwiązania w tym zakresie, które przyjął Sejm, będą cieszyły się dużą popularnością.
Autor: Katarzyna Jessa, adwokat, mediator
Dodatkowe materiały: