Dziedziczenie środków z rachunku OFE i subkonta ZUS. Możliwe, ale pod pewnymi warunkami
Śmierć bliskiej osoby bywa na tyle stresującym doświadczeniem dla spadkobierców, że często nie mają oni głowy do tego, by zajmować się ogromem spraw urzędowych, które wiążą się z postępowaniem spadkowym. Dotyczy to zwłaszcza kwestii związanych z ujawnieniem majątku po zmarłym, który bywa rozproszony. Warto zdawać sobie sprawę, że w skład masy spadkowej wchodzą często również środki pieniężne, jakie zmarły zgromadził na przypisanych do swojego konta subkontach ZUS, a także na specjalnym subkoncie emerytalnym w ramach Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE).
Środki z tego ostatniego subkonta mogą być przekazane konkretnym uposażonym, jeśli zostali oni w sposób prawidłowy wskazani przed śmiercią przez spadkodawcę. Czasami wartość środków zgromadzonych na subkontach może sięgać nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych (według danych ZUS jest to średnio 29 tys. zł). Fundusze te w pewnym rozmiarze podlegają dziedziczeniu, pod warunkiem jednak, że osoby uposażone lub spadkobiercy się o nie upomną, składając odpowiedni wniosek do OFE lub do ZUS.
Istotne jest to, że prawem dziedziczenia objęta jest jedynie część składek emerytalnych. W szczególności, dziedziczeniu nie podlegają środki pieniężne zgromadzone na głównym koncie ZUS. Inaczej wygląda to w odniesieniu do tej części składek emerytalnych, które zmarły przekazywał do tzw. II filaru systemu emerytalnego, a więc na specjalne subkonto emerytalne w ramach Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE). Środki zgromadzone na tym koncie co do zasady podlegają dziedziczeniu. Podobnie, dziedziczeniem objęte są fundusze zgromadzone na subkoncie ZUS. Subkonto ZUS utworzone jest dla osób będących członkami OFE, a także dla osób, które po 31 stycznia 2014 r. nie podjęły decyzji o zawarciu umowy z OFE.
Jakie warunki muszą być spełnione, by uzyskać środki zgromadzone przez zmarłego na koncie OFE?
Osoby, którym na wypadek śmierci mają być przelane środki z subkonta OFE, a więc uposażeni, mogą zostać wskazane (choć nie jest to obowiązkowe) już na etapie podpisywania umowy z OFE. Nie muszą być one nawet spokrewnione z posiadaczem subkonta OFE. W trakcie obowiązywania umowy posiadacz konta może zmieniać dowolnie skład osób uposażonych lub też dokonywać ich zupełnego wykreślenia.
Jeśli jednak zmarły nie wskazał osób uposażonych, środki zgromadzone na jego subkoncie OFE wchodzą do masy spadkowej i stają się przedmiotem postępowania spadkowego. W zależności od tego, czy w chwili śmierci osiągnął on wiek emerytalny i czy był członkiem OFE, możliwe są trzy scenariusze postępowania.
1. Jeśli w chwili śmierci zmarły nie osiągnął wieku emerytalnego i był członkiem OFE, osoba uposażona powinna złożyć wniosek do OFE o wypłatę należnych jej środków. Po otrzymaniu wniosku OFE ma obowiązek przekazać go do ZUS, który będzie miał trzy miesiące na jego realizację.
2. Jeśli w chwili śmierci zmarły osiągnął wiek emerytalny i był członkiem OFE, jego środki zgromadzone na subkoncie OFE są już przeniesione na subkonto ZUS. W takiej sytuacji wystarczy złożyć formularz EWG-P do ZUS (można go pobrać ze strony ZUS).
3. Jeśli w chwili śmierci zmarły nie był członkiem OFE – wówczas również wystarczające jest złożenie do ZUS odpowiedniego formularza dostępnego na stronie ZUS (ZUS EWG-P).
W przypadku, w którym posiadacz subkonta OFE nie wyznaczył osoby lub osób uposażonych, środki zgromadzone na tym rachunku wchodzą w skład masy spadkowej. Nie zwalnia to spadkobierców z konieczności złożenia odpowiednich wniosków do właściwych organów.
Wartość środków zgromadzonych na subkontach może sięgać nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych (według danych ZUS jest to średnio 29 tys. zł). Fundusze te w pewnym rozmiarze podlegają dziedziczeniu, pod warunkiem jednak, że osoby uposażone lub spadkobiercy się o nie upomną, składając odpowiedni wniosek do OFE lub do ZUS.
W przypadku, w którym posiadacz subkonta OFE nie wyznaczył osoby lub osób uposażonych, środki zgromadzone na tym rachunku wchodzą w skład masy spadkowej. Nie zwalnia to spadkobierców z konieczności złożenia odpowiednich wniosków do właściwych organów.
Z perspektywy podziału środków zgromadzonych na subkoncie w OFE i subkoncie ZUS istotne jest również to, czy zmarły w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim. Jeśli był w związku małżeńskim, połowa środków zgromadzona na tych subkontach w okresie trwania małżeństwa z chwilą śmierci ich posiadacza zostaje „przepisana” na odpowiednie subkonta (ZUS i OFE) małżonka (nie dochodzi więc w tym zakresie do wypłaty tych środków, a jedynie ma miejsce ich dopisanie do subkont małżonka). Pozostała część dzielona jest pomiędzy osoby uposażone, które zmarły wskazał jeszcze za swojego życia lub pomiędzy spadkobierców, jeśli takie wskazanie nie nastąpiło. W przypadku, gdy zmarły nie pozostawał w chwili śmierci w związku małżeńskim, do podziału opartego na powyższych zasadach przeznaczona jest cała kwota środków zgormadzona na jego subkontach.
Mierząc się z procedurami spadkowymi, warto mieć na uwadze fakt, że do podziału środków zgromadzonych na subkontach ZUS i OFE może dojść jeszcze przed śmiercią ich posiadacza, np. w razie rozwodu, unieważnienia małżeństwa lub ustania wspólności majątkowej.
Jakie są zasady dziedziczenia środków zgromadzonych na subkoncie ZUS?
Nieco inne zasady obowiązują przy możliwości ubiegania się o wypłatę środków zgromadzonych na subkoncie ZUS zmarłego. Jeśli zmarły w chwili śmierci osiągnął już wiek emerytalny i miał przyznaną emeryturę docelową, wszystko zależy od tego, ile czasu minęło pomiędzy tymi okolicznościami a datą jego śmierci. Zasadą jest, że po nabyciu przez zmarłego przed śmiercią praw do emerytury, wypłata środków zgromadzonych na subkoncie ZUS osobom uposażonym nie przysługuje w ogóle. Wyjątkiem jest sytuacja, w której pomiędzy datą pobrania pierwszej emerytury przez zmarłego a datą jego śmierci nie upłynęły jeszcze 3 lata. Wówczas uposażeni mogą liczyć na tzw. wypłatę gwarantowaną. To świadczenie jednorazowe, a jego wielkość zależy od tego, ile czasu minęło od pobrania pierwszej emerytury przez zmarłego do chwili jego śmierci, przy założeniu, że okres ten nie jest dłuższy niż 3 lata.
Jak obliczana jest wysokość wypłaty gwarantowanej należnej z subkonta ZUS zmarłego?
Chcąc obliczyć wysokość należnej wypłaty gwarantowanej, ZUS przeprowadza następujące działanie: od kwoty środków zgromadzonych na subkoncie ZUS według stanu z dnia wypłaty pierwszej emerytury docelowej odejmowana jest 1/37 wartości tej kwoty za każdy miesiąc, w którym doszło do wypłaty emerytury za każdy kolejny miesiąc.
Wynik powyższego obliczenia można również oprzeć na podstawie następującego wzoru:
Wypłata gwarantowana = wyjściowa kwota zgromadzona na subkoncie ZUS – (liczba miesięcy pobieranej emerytury * wyjściowa kwota zgromadzona na subkoncie ZUS/37).
Kwota, która jest wynikiem tak przeprowadzonej kalkulacji, stanowi wypłatę gwarantowaną, przy czym, przed realizacją przelewu na rachunki uposażonych (w częściach im należnych) ulega ona jeszcze pomniejszeniu o należny podatek dochodowy od osób fizycznych (ZUS jest płatnikiem tego podatku).
Kto może mieć subkonto OFE lub subkonto ZUS?
Ważne zastrzeżenie dotyczy tego, kto może posiadać subkonto OFE lub subkonto ZUS, bo nie jest to powszechna właściwość, a dotyczy ona jedynie osób, które urodziły się w 1949 r. lub później. Tylko takie osoby mają bowiem prawo do przekazywania części swoich składek na ubezpieczenie emerytalne do OFE. I tylko po takich osobach mogą być ewentualnie dziedziczone środki zgromadzone na subkontach OFE lub ZUS na wyżej opisanych zasadach.
Autor: Małgorzata Sobońska-Szylińska, adwokat, MBA