TSUE umożliwi korektę VAT przy sprzedaży na rzecz konsumentów?
Rzecznik generalna Trybunału Sprawiedliwości UE 16 listopada 2023 r. wydała opinię, która powinna ucieszyć wielu polskich podatników. Jest ona pokłosiem pytania prejudycjalnego, które zadał NSA w związku z postępowaniem dotyczącym spółki, której organ podatkowy odmówił stwierdzenia nadpłaty, uznając, że przepisy ustawy o VAT nie przewidują możliwości skorygowania podstawy opodatkowania w przypadku sprzedaży, która nie została udokumentowana fakturą.
Opinia w sprawie C-606/22 została wydana na kanwie sporu dotyczącego właściwej stawki podatku VAT. Spółka, która do świadczonych usług związanych z rekreacją (wstęp na teren klubu i swobodne korzystanie z infrastruktury) stosowała podstawową stawkę podatku VAT w wysokości 23% (zgodnie z interpretacjami organów podatkowych), wystąpiła z wnioskiem o zwrot nadpłaconego przez lata podatku w momencie zmiany przez fiskusa stanowiska i uznania, że do realizowanych przez nią świadczeń powinna zostać zastosowana stawka obniżona w wysokości 8%.
Organy podatkowe odmówiły stwierdzenia nadpłaty, uznając m.in., że przepisy ustawy o VAT przewidują możliwość korekty podstawy opodatkowania jedynie w sytuacji, gdy transakcja została potwierdzona fakturą VAT, zatem w przypadku sprzedaży, która nie została udokumentowana fakturą (jak zwykle dzieje się w przypadku transakcji z konsumentami), skorygowanie podstawy opodatkowania i podatku należnego nie jest możliwe. Fiskus powołał się też na argument, że skoro spółka pobrała od konsumentów końcowych podatek w wysokości 23%, nie zaś 8%, to powinna odprowadzić jako podatek należny do budżetu państwa całą pobraną kwotę. Skoro bowiem ciężar podatku ponieśli konsumenci końcowi, to w przypadku dokonania zwrotu na rzecz spółki doszłoby po jej stronie do nieuzasadnionego przysporzenia.
Sprawa znalazła swój finał przed sądami administracyjnymi, a ostatecznie – wskutek pytania prejudycjalnego NSA, który powziął wątpliwość, czy unijne przepisy pozwalają na odmowę zwrotu podatku w analizowanej sytuacji – przed TSUE.
Co wskazała rzecznik TSUE?
16 listopada 2023 r. swoje stanowisko w tej kwestii zaprezentowała Juliane Kokott, rzecznik generalna TSUE, według której działanie polskich organów podatkowych było nieprawidłowe.
Konkluzja rzecznik sprowadza się do propozycji, by TSUE odpowiedział na pytanie prejudycjalne NSA w następujący sposób:
„Artykuł 1 ust. 2 i art. 73 w związku z art. 78 lit. a) dyrektywy VAT stoją na przeszkodzie praktyce krajowych organów podatkowych, zgodnie z którą korekta podatku należnego w deklaracji podatkowej jest uznawana za niedopuszczalną, jeżeli dostawy i usługi były świadczone konsumentom z zastosowaniem zawyżonej stawki VAT i wystawiano wyłącznie paragony fiskalne – to jest bez faktur VAT. W każdym razie w przypadku uzgodnienia stałej kwoty z konsumentem końcowym podatnik nie został bezpodstawnie wzbogacony”.
Jeżeli TSUE podzieli opinię rzecznik, zmiana stanowiska polskiego fiskusa będzie już tylko kwestią czasu, a wówczas polscy podatnicy będą mogli skorzystać z możliwości ubiegania się o zwroty niezasadnie zawyżonych i wpłaconych do budżetu kwot podatku VAT.
Rzecznik w swojej opinii zwróciła uwagę w szczególności na fakt, że w przypadku odmowy zwrotu podatku korzyść finansową, będącą bezpośrednim skutkiem jego sprzecznego z prawem postępowania, tj. wydawania błędnych interpretacji skutkujących stosowaniem przez podatników – działających w zaufaniu do organów podatkowych – zawyżonej stawki podatku VAT, uzyskałby fiskus. Zdaniem rzecznik, skoro państwo zawsze otrzymuje prawidłowy podatek (czyli nie ponosi żadnego ryzyka), to odmowa zwrotu nienależnie zapłaconego VAT, w sytuacji gdy nadpłata była wynikiem nalegania przez organy podatkowe na błędną stawkę podatku, byłaby niesprawiedliwa, a nawet wewnętrznie sprzeczna.
Jak wskazała rzecznik, „nawet gdyby przyjąć, że spółka (…) bezpodstawnie się wzbogaciła, należałoby wyjaśnić, czy państwo polskie może zatrzymać podatek, który nie jest ustawowo należny, mimo że samo spowodowało błędne obliczenie. W tym drugim przypadku wewnętrznie sprzeczne – przynajmniej w państwie prawa – wydaje się, żeby ten, kto doprowadził do błędnego naliczenia VAT przez podatnika, został bezpodstawnie wzbogacony wobec podatnika, zatrzymując podatek, który nigdy nie powstał na podstawie ustawy”. W konsekwencji zatem, w analizowanym przypadku zastosowanie powinna znaleźć zasada, zgodnie z którą niedopuszczalne jest powoływanie się na własne bezprawne zachowanie w celu uzyskania korzyści.
Fiskus zmieni stanowisko?
Jakkolwiek opinia rzecznika TSUE jest logiczna, spójna, a przedstawione w niej argumenty w pełni uzasadnione, nie ma charakteru wiążącego dla sędziów Trybunału. Nie sposób jednak nie zauważyć generalnego trendu, zgodnie z którym opinia rzeczników jest uwzględniana w orzeczeniach TSUE.
W szczególności biorąc pod uwagę fakt, że TSUE wielokrotnie stawał po stronie polskich podatników, niejednokrotnie wykazując się znacznie dalej idącym poszanowaniem dla zasad systemu podatku VAT niż sądy administracyjne. Jeżeli natomiast TSUE podzieli opinię rzecznik, zmiana stanowiska fiskusa będzie już tylko kwestią czasu. Warto zatem już teraz śledzić uważnie dalsze losy postępowania w przedmiotowej sprawie, bowiem w przypadku wydania korzystnego rozstrzygnięcia przez TSUE, polscy podatnicy będą mogli skorzystać z możliwości ubiegania się o zwroty niezasadnie zawyżonych i wpłaconych do budżetu kwot podatku VAT.
Autor: Katarzyna Jessa, adwokat, mediator