TSUE o granicach prawa organów podatkowych przy odliczaniu VAT

Wyrok w sprawie C-527/23, który dotyczy prawa do odliczenia podatku VAT w kontekście usług nabywanych w ramach grupy kapitałowej, rzuca światło na zakres uprawnień organów podatkowych w kwestionowaniu zasadności wydatków ponoszonych przez podatników. Rozstrzygnięcie, którego stroną nie był polski przedsiębiorca, wzmacnia ochronę podatników w systemie VAT i skłania do refleksji nad stosowaniem przepisów również na gruncie krajowego porządku prawego.

Rola organów podatkowych w ocenie prawa do odliczenia VAT

Polskie organy podatkowe niejednokrotnie podejmują działania zmierzające do ograniczenia prawa podatnika do odliczenia podatku naliczonego. Pod pozorem badania „należytej staranności” przedsiębiorcy fiskus stara się weryfikować decyzje gospodarcze, analizując zasadność i celowość wydatków. W praktyce może to prowadzić do sytuacji, w której prawo do odliczenia VAT uzależniane jest od subiektywnej oceny, czy dana transakcja była „niezbędna” lub „ekonomicznie uzasadniona” w kontekście działalności gospodarczej prowadzonej przez danego podatnika.

Taka praktyka, choć częsta, budzi wątpliwości w świetle przepisów dyrektywy 2006/112/WE o VAT oraz orzecznictwa TSUE. Podstawową zasadą unijnego systemu VAT jest bowiem neutralność podatkowa, która zakłada, że przedsiębiorca nie ponosi ostatecznego ciężaru podatku naliczonego, o ile nabywane towary i usługi są związane z jego działalnością opodatkowaną. Polskie organy podatkowe, próbując ograniczać to prawo, mogą naruszać granice swojego uprawnienia, czego przykład stanowi analizowany wyrok TSUE.

Wyrok TSUE – co orzekł Trybunał?

Sprawa C-527/23, którą TSUE rozstrzygnął 12 grudnia 2024 r., dotyczyła rumuńskiej spółki Weatherford Atlas Gip, która nabywała usługi administracyjne od innych podmiotów należących do tej samej grupy kapitałowej.

Rumuńskie organy podatkowe odmówiły jej prawa do odliczenia VAT z tytułu nabycia przedmiotowych usług, argumentując, że usługi te były świadczone również na rzecz innych podmiotów z grupy i nie były niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej podatnika. Odmowa opierała się zatem na dwóch podstawach:

subiektywnej ocenie, że usługi te nie były potrzebne podatnikowi;
twierdzeniu, że z usług korzystały inne spółki z grupy, co uniemożliwiało pełne powiązanie wydatków z działalnością podatnika.

W odpowiedzi na pytania prejudycjalne Tribunalul Prahova, TSUE dokonał wykładni art. 168 dyrektywy VAT, stwierdzając, że:

prawo do odliczenia VAT nie może być ograniczane na podstawie oceny niezbędności lub zasadności wydatków przez organ podatkowy – jak podkreślił Trybunał, dyrektywa VAT nie uzależnia tego prawa od kryteriów subiektywnych ani od oceny rentowności gospodarczej nabytych usług;
usługi nabyte w ramach grupy mogą być uznane za związane z działalnością opodatkowaną, nawet jeśli korzystały z nich także inne podmioty – ważne, aby podatnik udowodnił, że koszty przypadające na jego część odpowiadają usługom faktycznie wykorzystanym przez niego na potrzeby własnych transakcji opodatkowanych VAT.

Trybunał przypomniał, że prawo do odliczenia VAT jest integralnym elementem unijnego systemu podatkowego. Podkreślił także, że decyzje organów podatkowych powinny opierać się na obiektywnej analizie dokumentacji oraz rzeczywistego wykorzystania usług przez podatnika, a nie na subiektywnej ocenie zasadności wydatków.

Trybunał przypomniał również, że prawo do odliczenia VAT jest integralnym elementem unijnego systemu podatkowego. Jak wskazał w wyroku, „art. 168 dyrektywy […] stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu lub praktyce krajowej, na mocy których organ podatkowy odmawia skorzystania z prawa do odliczenia naliczonego VAT zapłaconego przez podatnika przy nabyciu usług od innych podatników należących do tej samej grupy spółek z tego względu, że usługi te były świadczone jednocześnie na rzecz innych spółek należących do tej samej grupy, a ich nabycie nie było niezbędne ani zasadne, jeżeli zostanie wykazane, że rzeczone usługi były wykorzystywane przez tego podatnika na potrzeby jego własnych opodatkowanych transakcji”.

TSUE jasno podkreślił, że decyzje organów podatkowych powinny opierać się na obiektywnej analizie dokumentacji oraz rzeczywistego wykorzystania usług przez podatnika, a nie na subiektywnej ocenie zasadności wydatków.

Wpływ wyroku na polskie realia

Wyrok TSUE może stanowić istotny punkt odniesienia dla polskich sądów administracyjnych oraz organów podatkowych. Jego znaczenie dotyczy przede wszystkim ograniczenia możliwości kwestionowania decyzji biznesowych podatników przez organy podatkowe. W polskiej praktyce, podobnie jak w sprawie rozpatrywanej przez TSUE, organy często odmawiają prawa do odliczenia VAT, powołując się na brak wystarczającego związku między wydatkami a działalnością gospodarczą podatnika. Wyrok jednoznacznie potwierdza, że takie działania mogą naruszać prawo unijne.

Warto jednak zauważyć, że wyrok nie wyłącza obowiązku, by podatnik rzetelnie dokumentował nabywane usług i, by miały one związek z działalnością opodatkowaną. W polskich realiach oznacza to konieczność wykazania szczególnej staranności w prowadzeniu dokumentacji, która objawia się m.in. w zawieraniu i przechowywaniu szczegółowych umów, faktur oraz prowadzenia transparentnych metod alokacji kosztów w ramach grup kapitałowych.

Czy można zatem oczekiwać, że orzecznictwo polskich sądów administracyjnych będzie uwzględniało wykładnię przedstawioną w wyroku TSUE? Owszem, ale polscy przedsiębiorcy nadal powinni być przygotowani na kontrole organów podatkowych i prowadzenie przez nie działań weryfikujących, zmierzających do ustalenia, czy nabywane usługi faktycznie były wykorzystywane przez podatnika na potrzeby jego własnych transakcji.

Wyrok TSUE w sprawie C-527/23 mimo wszystko wzmacnia ochronę podatników w zakresie prawa do odliczenia VAT, przypominając, że decyzje gospodarcze przedsiębiorców nie powinny być oceniane przez organy podatkowe w sposób subiektywny. Orzeczenie to, choć osadzone w rumuńskim porządku prawnym, wyznacza standardy, które mogą istotnie wpłynąć na praktykę podatkową również w Polsce, ograniczając nadmierną ingerencję organów podatkowych w decyzje biznesowe. Przedsiębiorcy powinni jednak zachować szczególną staranność w dokumentowaniu swoich transakcji, aby móc skutecznie dochodzić swoich praw w przypadku ewentualnych sporów.

Autor: Robert Pytlak