Obszerny projekt zmian w ordynacji podatkowej
W resorcie finansów trwają kolejne prace nad nowelizacją ordynacji podatkowej. Projektowane zmiany są obszerne, a niektóre z nich mają charakter rewolucyjny i długo wyczekiwany, choć proponowane rozwiązania nadal są dalekie od ideału. Z zadowoleniem podatnicy mogą przyjąć pomysł, by wszczęcie postępowania na gruncie kks nie zawieszało już biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, a także by przedawnieniu mogły ulegać zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem. Planowane są jednak też niekorzystne zmiany, np. rozszerzające możliwości fiskusa w zakresie blokowania kont.
Najbardziej istotną zmianą z punktu widzenia podatników jest planowane usunięcie z Ordynacji kontrowersyjnego przepisu art. 70 § 6 pkt 1, który przewiduje m.in. możliwość zawieszenia terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego z chwilą zawiadomienia podatnika o wszczęciu postępowania karnego skarbowego w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, jeśli przestępstwo (lub wykroczenie) wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania.
Postępowania wszczynane instrumentalnie
Praktyka wielu ostatnich lat pokazuje, że przepis ten był wielokrotnie przez organy nadużywany. Wiele postępowań karnych skarbowych było wszczynanych przez fiskusa czysto instrumentalnie – tylko po to, by odroczyć w czasie termin przedawnienia zobowiązania podatkowego, a przez to uzyskać więcej czasu na przeprowadzenie postępowania podatkowego i wydanie ostatecznej decyzji wymiarowej w sprawie. W tym czasie czynności w ramach postępowania karnego skarbowego albo nie były podejmowane w ogóle albo miały one jedynie charakter pozorny. Wiele sporów podatkowych, w których – zdaniem podatników – postępowanie karne skarbowe wszczęte zostało tylko po to, by odsunąć w czasie termin przedawnienia samego zobowiązania podatkowego było przedmiotem rozstrzygnięć w sądach administracyjnych.
Problem zauważył m.in. Naczelny Sąd Administracyjny, który 24 maja 2021 r. w składzie 7 sędziów wydał uchwałę (I FPS 1/21), w której wyraził pogląd, że sądy administracyjne są uprawnione do badania, czy wszczęte przez organ podatkowy postępowanie miało charakter wyłącznie instrumentalny. Innymi słowy: mogą weryfikować, czy na tle okoliczności konkretnej sprawy do wszczęcia takiego postępowania doszło ze względu na rzeczywiście istniejące podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, czy też jedynym powodem jego wszczęcia było doprowadzenie do zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Uchwała miała wpływ na postawę sądów administracyjnych, które uchylały skarżone decyzje, nakazując organom wykazanie zasadności wszczęcia postępowania karnego skarbowego.
Niezależnie od coraz liczniejszych rozstrzygnięć sądów administracyjnych, sprawa instrumentalnie wszczynanych postępowań karnych skarbowych znalazła się w orbicie zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich. W 2014 r. kontrowersyjny przepis został przez niego zaskarżony do Trybunału Konstytucyjnego, ponadto RPO zgłosił swój udział w postępowaniach zainicjowanych trzema innymi skargami złożonymi do Trybunału Konstytucyjnego. Żadna z tych spraw nie doczekała się jednak do dziś rozstrzygnięcia. Natomiast w ostatnich latach RPO co najmniej dwukrotnie zwracał się do Ministra Finansów z prośbą o zainicjowanie w przepisach ordynacji podatkowej zmian, zmierzających do ukrócenia praktyk fiskusa, polegających na nadmiarowym wszczynaniu postępowań karnych skarbowych noszących często znamiona nadużycia prawa.
Sprawa instrumentalnie wszczynanych postępowań karnych skarbowych znalazła się w orbicie zainteresowania Rzecznika Praw Obywatelskich. W 2014 r. kontrowersyjny przepis został przez niego zaskarżony do Trybunału Konstytucyjnego, ponadto RPO zgłosił swój udział w postępowaniach zainicjowanych trzema innymi skargami złożonymi do Trybunału Konstytucyjnego. Żadna z tych spraw nie doczekała się jednak do dziś rozstrzygnięcia.
Z chwilą podjęcia przez resort finansów prac nad nowelizacją ordynacji podatkowej pojawiła się szansa na ostateczne usunięcie kontrowersyjnego przepisu. Gdyby nowelizacja w tym zakresie weszła w życie, teoretycznie mogłoby to wpłynąć na sprawniejsze prowadzenie postępowań podatkowych, bo te musiałyby kończyć się wydaniem decyzji ostatecznej przed upływem terminu przedawnienia, którego biegu nie dałoby się już tak łatwo instrumentalnie zawieszać.
Uchylenie przepisu niezgodnego z Konstytucją
Z przepisów ordynacji podatkowej miałby również zniknąć art. 70 ust. 8, który obecnie w ogóle wyłącza możliwość przedawnienia dla zobowiązań zabezpieczonych hipoteką lub zastawem skarbowym – z zastrzeżeniem, że po upływie terminu przedawnienia, egzekucja należnych zobowiązań podatkowych ogranicza się wyłącznie do przedmiotu hipoteki lub zastawu. Takie brzmienie przepisu, które zresztą już w 2013 r. zostało uznane za niezgodne z Konstytucją przez Trybunał (sygn. akt SK 40/12), prowadzi do sytuacji, w której niektóre zobowiązania podatkowe nie przedawniają się w ogóle.
Uchylany przepis ma zostać zastąpiony nową regulacją przewidującą, że ustanowienie zabezpieczenia zobowiązania podatkowego w postaci hipoteki lub zastawu spowoduje przerwanie biegu terminu przedawnienia, który zacznie biec od początku.
Większe możliwości w zakresie blokad kont
O ile powyższe zmiany wychodzą naprzeciw oczekiwaniom podatników, w projekcie jest też kilka takich, które przez niektórych uważane są za zbyt daleko idące. Dotyczy to w szczególności rozszerzenia możliwości blokowania przez organy podatkowe rachunków bankowych posiadanych przez osoby fizyczne zarejestrowane jako przedsiębiorcy. Miałoby ono wejść w życie od początku 2024 r. Obecnie fiskus ma prawo blokować takim osobom wyłącznie rozliczeniowe rachunki firmowe, rachunki VAT, a także lokaty terminowe oraz rachunki członka spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej.
Po wprowadzeniu projektowanych zmian fiskus będzie mógł objąć blokadą nie tylko należące do przedsiębiorcy (będącego osobą fizyczną) rachunki firmowe, ale również jego konta oszczędnościowe i oszczędnościowo-rozliczeniowe (z wyłączeniem rachunków rodzinnych), a także rachunki terminowych lokat oszczędnościowych założonych przez taki podmiot.
Resort finansów tłumaczy projektowaną zmianę koniecznością uszczelnienia przepisów o STIR (System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej). Zdaniem Ministerstwa praktyka wskazuje na przypadki obchodzenia przez przedsiębiorców obowiązku posługiwania się firmowym rachunkiem rozliczeniowym poprzez rozliczanie się z kontrahentami za pomocą rachunku prywatnego. Na ten ostatni rachunek z reguły trafiają też oszczędności przedsiębiorcy.
Wydłużeniu miałby ulec również maksymalny czas dopuszczalnej blokady rachunku z 72 do 96 godzin. Miałoby to pozwolić fiskusowi na bardziej skuteczne zgromadzenie materiału dowodowego, pozwalającego na dalsze wydłużenie blokady na trzy miesiące, jeśli w wyniku przeprowadzonego w tym czasie postępowania okazałoby się, że istnieje uzasadniona obawa, że przedsiębiorca nie ureguluje zobowiązania podatkowego o wartości przekraczającej równowartość 10 tys. euro.
Niedługo projekt
To tylko niektóre ze zmian przepisów ordynacji podatkowej, nad którymi pracuje resort finansów. Projekt nie został jeszcze opublikowany na stronie Rządowego Centrum Legislacyjnego, ale należy spodziewać się tego w najbliższym czasie.
Autor: Małgorzata Sobońska-Szylińska, adwokat, MBA