Łagodniejsze zasady wymierzania sankcji VAT

W przypadku gdy organ podatkowy stwierdzi u podatnika nieprawidłowości skutkujące błędnym rozliczeniem VAT, poza określeniem kwoty ewentualnej zaległości, ustala wobec niego dodatkowe zobowiązanie podatkowe, tzw. sankcję. W obecnym stanie prawnym jej stosowanie ma charakter obligatoryjny, tj. poza kilkoma wyjątkami organ podatkowy nie może odstąpić od nałożenia sankcji, nie może także „miarkować” jej wysokości, tj. uzależnić wysokości sankcji od tego, z jakiej przyczyny dana nieprawidłowość powstała. Taki automatyzm został ostatnio zakwestionowany przez TSUE. W ramach pakietu SLIM VAT 3 przewidziano zmiany dostosowujące przepisy ustawy o VAT do wyroku Trybunału.

Zasady nakładania sankcji regulują przepisy art. 112b i 112c ustawy o VAT. Zgodnie z tymi przepisami, w razie stwierdzenia, że podatnik nie złożył deklaracji podatkowej i nie zapłacił podatku albo złożył deklarację, ale wykazał w niej zaniżoną kwotę VAT do zapłaty bądź też zawyżoną kwotę VAT do zwrotu lub do przeniesienia na następny okres rozliczeniowy, organ podatkowy nakłada na niego dodatkową sankcję. Jej wysokość (15%, 20%, 30% lub 100%) różni się w zależności od tego, czy i kiedy podatnik skorygował swoje rozliczenia i wpłacił zaległy podatek. Nie jest ona natomiast zależna od przyczyny i okoliczności powstania samej nieprawidłowości, tj. czy była ona skutkiem świadomego uczestnictwa podatnika w oszustwie podatkowym, czy też wynika na przykład z błędnej interpretacji przepisów lub zwykłej pomyłki.

Ważny charakter i waga naruszenia

Taki sposób wymierzania sankcji został zakwestionowany przez TSUE w wyroku z 15 kwietnia 2021 r. w sprawie C-935/19 Grupa Warzywna. Trybunał potwierdził w nim, że państwa członkowskie są upoważnione do przyjmowania rozwiązań potrzebnych do zapewnienia prawidłowego poboru podatku VAT i zapobiegania oszustwom podatkowym, w tym do wymierzania różnego rodzaju sankcji. Wskazał natomiast, że korzystając z tego rodzaju kompetencji, państwa te są jednak zobowiązane zapewnić poszanowanie prawa Unii i jego ogólnych zasad, w tym zasady proporcjonalności. Oznacza to, że wymiar nakładanych sankcji nie może wykraczać poza to, co jest niezbędne do osiągnięcia celów, obejmujących zapewnienie prawidłowego poboru podatku i zapobieganie oszustwom podatkowym. Wysokość sankcji powinna w szczególności uwzględniać charakter i wagę naruszenia, którego ukaraniu służy. Przepisy, w ramach których sankcja nakładana jest bez rozróżnienia sytuacji, w której nieprawidłowość wynika z błędu w interpretacji przepisów podatkowych oraz sytuacji, w której nieprawidłowość byłaby skutkiem oszustwa, naruszają powyższe zasady, a tym samym są niezgodne z Dyrektywą VAT.

Modyfikacji ulec mają zasady ustalania wysokości sankcji w taki sposób, że obowiązujące obecnie „stałe” stawki procentowe (sankcja wynosi 15%, 20% lub 30%) stanowić będą stawki maksymalne, co oznacza, że możliwe będzie nałożenie sankcji w wysokości, przykładowo, 1%, 5% czy 7%. Do ustawy o VAT wprowadzony zostanie też katalog okoliczności, jakie organ podatkowy będzie zobowiązany brać pod uwagę, ustalając faktyczny poziom (procent) sankcji w danym przypadku.

Projektowane zmiany mają na celu dostosowanie polskich przepisów do wyroku TSUE i obejmują dwie kwestie. Po pierwsze, modyfikacji ulec mają zasady ustalania wysokości sankcji w taki sposób, że obowiązujące obecnie „stałe” stawki procentowe (sankcja wynosi 15%, 20% lub 30%) stanowić będą stawki maksymalne. Oznacza to, że w zależności od tego, czy i kiedy podatnik skoryguje swoje rozliczenia i wpłaci zaległy podatek, organ podatkowy ustali mu sankcję w wysokości – odpowiednio – „do 15%”, „do 20%” lub „do 30%”. Możliwe będzie zatem nałożenie sankcji w wysokości, przykładowo, 1%, 5% czy 7%. Zmiany w tym zakresie znajdą odzwierciedlenie w znowelizowanych przepisach art. 112b ust. 1, 2 oraz 2a ustawy.

Po drugie, do ustawy o VAT wprowadzony zostanie katalog okoliczności, jakie organ podatkowy będzie zobowiązany brać pod uwagę, ustalając faktyczny poziom (procent) sankcji w danym przypadku. Katalog ten znajdzie się w nowo dodawanym art. 112b ust. 2b ustawy, zgodnie z którym, ustalając dodatkowe zobowiązanie podatkowe, organ podatkowy będzie brał pod uwagę:

okoliczności powstania nieprawidłowości,
rodzaj i stopień naruszenia ciążącego na podatniku obowiązku, które skutkowało powstaniem nieprawidłowości,
wagę i częstotliwość stwierdzonych dotychczas nieprawidłowości,
kwotę stwierdzonych nieprawidłowości, a także
działania podjęte przez podatnika po stwierdzeniu nieprawidłowości w celu usunięcia ich skutków.

Maksymalny wymiar dla oszustw

Złagodzone przepisy nie będą miały zastosowania w przypadku, gdy nieprawidłowość była skutkiem świadomego uczestnictwa podatnika w oszustwie podatkowym. Znowelizowane regulacje przewidują, że w takim przypadku sankcja będzie wymierzana w maksymalnej możliwej wysokości (nowy art. 112b ust. 2c). Doprecyzowane zostanie również, że sankcja w wysokości 100% będzie miała zastosowanie wyłącznie w przypadku, gdy nieprawidłowość polegająca na odliczeniu VAT z tzw. pustych faktur była wynikiem świadomego uczestnictwa podatnika w oszustwie podatkowym.

Zgodnie z projektowanymi przepisami, nowe zasady wymierzania sankcji VAT mają mieć zastosowanie również w sprawach, w których kontrole lub postępowania zostały wszczęte, ale nie zostały zakończone przed dniem wejścia w życie nowelizacji. W zakresie sankcji znowelizowane przepisy mają wejść w życie z dniem następującym po ogłoszeniu.

Autor: Agnieszka Bieńkowska, doradca podatkowy

Dodatkowe materiały: