Które usługi związane z ubezpieczeniami skorzystają ze zwolnienia z VAT?
Czy czynności związane z udziałem w dystrybucji ubezpieczeń leasingowanych pojazdów stanowią usługi pośrednictwa ubezpieczeniowego i podlegają zwolnieniu przedmiotowemu z opodatkowania VAT? Nad odpowiedzią na to pytanie Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie pochylał się w ostatnich miesiącach dwukrotnie, raz przyznając rację organowi, drugi raz podatnikowi.
Pierwsza ze spraw dotyczyła podatnika, który planował rozpoczęcie współpracy w zakresie sprzedaży polis ubezpieczeniowych. We wniosku o interpretację wskazał, że ma on pełnić rolę agenta płatności oraz wykonywać różnorodne czynności związane ze sprzedażą ubezpieczeń. Działanie wnioskodawcy miało również obejmować czynności przygotowawcze związane z zawarciem umów ubezpieczenia, obsługę zawartych umów, rozliczanie prowizji dla dealerów, itp.
Zdaniem wnioskodawcy czynności te powinny być uznane za pośrednictwo w świadczeniu usług ubezpieczeniowych i podlegać zwolnieniu z VAT na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 37 ustawy o VAT. W interpretacji indywidualnej z 26 sierpnia 2022 r. sygn.: 0114-KDIP4-3.4012.312.2022.2.DM Dyrektor KIS nie zgodził się z takim stanowiskiem i uznał, że opisane przez podatnika usługi nie kwalifikują się do zwolnienia z VAT. Jak wskazał organ, są to czynności typowo techniczne, niestanowiące usług pośrednictwa, które mieściłyby się w zakresie zwolnienia. Dyrektor KIS uznał je za świadczenia dodatkowe o funkcji wspierającej i nadzorczej.
Wnioskodawca nie zgodził się ze stanowiskiem Dyrektora KIS i zaskarżając je, podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko dotyczące sporu z organem podatkowym. Wnioskodawca zaznaczył, że chociaż wiele wykonywanych przez niego czynności faktycznie ma charakter techniczny, to założenie, że nie mogą być one uznane za usługi pośrednictwa ubezpieczeniowego jest nieprawidłowe. Podatnik zakwestionował interpretację organu, twierdząc, że przyjęcie tego stanowiska prowadzi do błędnego wniosku, że czynności techniczne nie mogą stanowić pośrednictwa w zawieraniu umów ubezpieczenia.
Podatnik argumentował, że organ błędnie pomija kompleksową analizę planowanych przez niego czynności, ograniczając je jedynie do roli wspierającej i nadzorczej. Skarżąca uważała, że jej działania powinny być postrzegane szeroko z uwzględnieniem kompleksowego i ciągłego charakteru świadczenia usług z zakresu pośrednictwa ubezpieczeniowego. W związku z tym, skarżąca wnioskowała, by świadczone przez nią usługi zostały uznane za zwolnione z VAT. W odpowiedzi na tę skargę organ podatkowy utrzymał swoje dotychczasowe stanowisko i wnioskował o jej oddalenie, podkreślając, że zarzuty Spółki są bezpodstawne.
Sąd o braku więzi z ubezpieczonym
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, analizując tę sprawę, przywołał warunki uznania usługi za mieszczącą się w ramach czynności agenta ubezpieczeniowego, zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 37 ustawy o VAT. W tym kontekście wskazał na wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-40/15 Aspiro, zgodnie z którym usługodawca musi pozostawać w stosunku zarówno z ubezpieczycielem, jak i ubezpieczonym, a jego działalność powinna ponadto obejmować istotne aspekty pośrednictwa ubezpieczeniowego, takie jak wyszukiwanie klientów ubezpieczeniowych i kontaktowanie ich z ubezpieczycielem.
W stanie faktycznym sprawy skarżąca nie spełniała pierwszego z wymienionych warunków, gdyż planowana struktura sprzedaży polis ubezpieczeniowych miała odbywać się za pośrednictwem dealerów samochodów, a nie bezpośrednio pomiędzy podatnikiem i klientami. Sąd zauważył, że brakowało zasadniczej więzi prawnej między skarżącą a ubezpieczonym, natomiast bardziej dominująca była relacja podatnika z dealerami. W rezultacie WSA w Warszawie uznał, że skarżąca nie może być uznana za pośrednika (agenta) ubezpieczeniowego zgodnie z wykładnią art. 43 ust. 1 pkt 37 ustawy o VAT.
W obu opisywanych sprawach podatnicy negocjowali warunki polis z zakładami ubezpieczeniowymi, uczestnicząc w procesie sprzedaży m.in. poprzez zatwierdzenie wniosku o zawarcie polisy. W jednym przypadku WSA w Warszawie uznał, że taki stan jest wystarczający, by uznać, że świadczenie jest zwolnione z VAT, ale dla drugiego składu orzekającego było to niewystarczające i stwierdzono, że transakcja powinna zostać opodatkowana. Prawdopodobnie spór w tym zakresie rozwiąże dopiero NSA.
Sąd podkreślał również brak zgodności stanowiska skarżącej z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie Aspiro. W konsekwencji Sąd w wyroku z 20 marca 2023 r. (sygn. III SA/Wa 2513/22) uznał interpretację za prawidłową i oddalił skargę.
Świadczenie na rzecz jednej ze stron wystarczy?
W nieco innym duchu na temat pośrednictwa ubezpieczeniowego WSA w Warszawie wypowiedział się w wyroku z 14 września 2023 r. (sygn. III SA/Wa 866/23). Zdaniem Sądu taki rodzaj działalności ma na celu dokonanie wszelkich niezbędnych czynności faktycznych lub prawnych związanych z zawieraniem lub wykonywaniem umów ubezpieczenia. Sąd powołał się na wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie Volker Ludwig (C-453/05), w którym TSUE stwierdził, że pośrednictwo to działalność polegająca na ułatwianiu zawierania umów, obejmująca m.in. wskazywanie okazji do ich zawarcia, kontaktowanie się z drugą stroną i negocjowanie warunków, przy czym pośrednik nie ma własnego interesu, który wynikałby z treści umowy ubezpieczeniowej. W tym kontekście, pojęcie pośrednictwa nie wymaga bezpośredniego kontaktu z obiema stronami umowy, ale istotne jest, by pośrednik czynił wszystko, co jest niezbędne do jej zawarcia. Równocześnie Sąd wskazał, że w uzasadnieniu wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie CSC Financial Services Ltd. (C-235/00) Trybunał definiuje pośrednika jako podmiot, który nie jest stroną umowy, lecz świadczy usługę na rzecz jednej ze stron w zamian za wynagrodzenie.
W związku z tym Sąd uznał, że ze zwolnienia z VAT, o którym mowa w art. 43 ust. 1 pkt 37 ustawy o VAT, może skorzystać działalność podatnika polegająca m.in. na doprowadzeniu do zawarcia umowy dotyczącej sprzedaży polis ubezpieczeniowych. W omawianym orzeczeniu Sąd nie podzielił stanowiska Dyrektora KIS i stwierdził, że pozostałe świadczenia realizowane przez podatnika składają się na integralną część usług pośrednictwa ubezpieczeniowego i nie mogą zostać uznane za nieistotne. Mają one bowiem na celu zawieranie umów sprzedaży polis, nawet jeśli czynności te dotyczą obsługi już zawartych umów ubezpieczenia.
Biorąc pod uwagę opisane orzeczenia, podmioty zajmujące się realizacją tego typu usług (lub planujące działania w tym zakresie) powinny szczegółowo przenalizować swoją sytuację. Obecnie można zauważyć, że organy podatkowe wskazują, że wykonywane przez podatników usługi powinny być opodatkowane VAT. Chcąc potwierdzić prawo do zastosowania zwolnienia z VAT w drodze interpretacji, podatnicy powinni szczegółowo opisać zakres świadczonych bądź planowanych usług. Mogą również odwołać się do wyroków TSUE, które nie wymagają, by pośrednik utrzymywał bezpośredni kontakt z obiema stronami umowy ani tym bardziej, by był on jej stroną, a które akcentują raczej elementy w postaci świadczenia usług na rzecz jednej ze stron w zamian za wynagrodzenie oraz konieczność czynienia wszystkiego, co niezbędne do zawarcia polisy ubezpieczeniowej. Mimo to, podmioty planujące bądź podejmujące działania tzw. agenta zarządzającego powinny być świadome ryzyka, że realizowane przez nie usługi wykazują zbyt odległy związek z pośrednictwem, a w związku z tym organy podatkowe mogą uznawać je za opodatkowane VAT.
Okoliczności podobne, konkluzje odmienne
Warto ponownie podkreślić, że opisywane wyroki zostały wydane w niemal identycznych stanach faktycznych. W obu przypadkach podatnicy negocjują warunki polis z zakładami ubezpieczeniowymi, aczkolwiek w procesie sprzedaży uczestniczą m.in. poprzez zatwierdzenie wniosku o zawarcie polisy. W wyroku z września WSA w Warszawie uznał, że taki stan jest wystarczający, by uznać, że podatnik uczestniczy w procesie sprzedaży i wykonywane przez niego świadczenie jest zwolnione z VAT. Natomiast dla składu orzekającego WSA w Warszawie z marca było to niewystarczające i Sąd stwierdził, że transakcja powinna zostać opodatkowana.
Oba wyroki WSA w Warszawie wpisują się w szerszy kontekst dotyczący definicji usług pośrednictwa ubezpieczeniowego. W obu przypadkach sądy analizowały kluczowe warunki ustalone przez TSUE, zwłaszcza istnienie relacji z ubezpieczycielem i ubezpieczonym oraz uczestnictwo w kluczowych aspektach pośrednictwa. Odmienne podejście do kwestii organizacji procesu zawierania polis ubezpieczeniowych będzie generować niejednoznaczności w interpretacji prawa podatkowego dotyczącego zwolnień z VAT dla tego rodzaju usług. Prawdopodobnie spór w tym zakresie rozwiąże dopiero Naczelny Sąd Administracyjny, który – miejmy nadzieję – da jednoznaczną odpowiedź, jak opodatkowywać czynności związane z udziałem w dystrybucji ubezpieczeń.
Autor: Paweł Jaworski