Coraz większa popularność fundacji rodzinnych. Na co zwrócić uwagę?
Po początkowych trudnościach zainteresowanie utworzeniem fundacji rodzinnej rośnie. Nieco ponad pół roku funkcjonowania przepisów umożliwiających zakładanie takich podmiotów zaowocowało złożeniem ponad 800 wniosków rejestracyjnych. Pierwsze doświadczenia wskazują na to, że największe wyzwania związane z zakładaniem tego typu fundacji to opracowanie statutu, który w maksymalnym stopniu będzie zabezpieczał interesy i wizję fundatora, co umożliwia m.in. precyzyjne określenie zasad wypłat świadczeń na rzecz beneficjentów.
Polscy przedsiębiorcy od dawna oczekiwali na rozwiązanie umożliwiające wielopokoleniową sukcesję biznesu, o czym świadczy rosnąca popularność fundacji rodzinnych. Przepisy umożliwiające tworzenie i rejestrowanie takich podmiotów weszły w życie dopiero 22 maja 2023 r., natomiast z danych uzyskanych przez portal Business Insider z Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim (który prowadzi rejestr fundacji rodzinnych) wynika, że do 20 grudnia 2023 r. złożono 827 wniosków rejestracyjnych. I to pomimo początkowych trudności wynikających z braku wdrożenia odpowiedniego teleinformatycznego systemu rejestracji.
Przekonujące korzyści
To – nowe w polskim systemie prawnym – rozwiązanie, pozwala na gromadzenie i pomnażanie majątku przy jego jednoczesnej ochronie, wynikającej z faktu, że fundacja rodzinna odpowiada jedynie za zobowiązania i zaległości podatkowe fundatora powstałe przed jej utworzeniem (solidarnie z fundatorem), przy czym odpowiedzialność ta jest ograniczona do wysokości majątku wniesionego do fundacji. Majątek fundacji rodzinnej jest oddzielony zarówno od majątku prywatnego, jak i firmowego. W konsekwencji fundacja rodzinna nie odpowiada za zobowiązania fundatora, które powstały po jej założeniu.
Wspomniana wyżej możliwość zabezpieczenia procesu sukcesji nie jest jedyną zaletą fundacji tego typu. Inne, oczywiste korzyści wynikające z jej utworzenia, to m.in. możliwość utrzymania biznesu w kręgu najbliższej rodziny, zabezpieczenie majątku przed podziałem niezgodnym z wolą fundatora, możliwość kształtowania relacji rodzinnych m.in. poprzez motywowanie beneficjentów do określonych zachowań, np. kontynuowania edukacji (w następstwie określenia zasad w zakresie wypłaty świadczeń).
Najważniejszy statut
W teorii założenie fundacji rodzinnej jest procesem nieskomplikowanym. Wymagane działania sprowadzają się do złożenia przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji przed notariuszem albo w testamencie, sporządzenia statutu, przekazania majątku na fundusz założycielski fundacji, ustanowienia organów fundacji, a wreszcie – wpisania fundacji do rejestru.
Fundatorzy mają zazwyczaj bardzo konkretne wizje rozwoju biznesu, będącego często dorobkiem ich życia, a urzeczywistnienie tych wizji wymaga dobrze przygotowanego planu. Jego odzwierciedleniem jest statut fundacji, który w rzeczywistości reguluje nie tylko kwestie biznesowe, ale de facto – również rodzinne.
W praktyce jednak, biorąc pod uwagę cel fundacji rodzinnej, jakim jest przede wszystkim zaplanowanie wielopokoleniowej sukcesji biznesu, przy tworzeniu takiego podmiotu niezbędna jest wyobraźnia i umiejętność planowania kilka kroków naprzód. Przykładowo, konieczne jest wprowadzenie mechanizmów nadzoru i kontroli, dzięki czemu ograniczona zostanie możliwość ewentualnych nadużyć. Zasady wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów powinny zostać określone w sposób jasny i nie budzący wątpliwości. Fundatorzy mają zazwyczaj bardzo konkretne wizje rozwoju biznesu, będącego często dorobkiem ich życia, a urzeczywistnienie tych wizji wymaga dobrze przygotowanego planu. Jego odzwierciedleniem jest statut fundacji, który w rzeczywistości reguluje nie tylko kwestie biznesowe, ale de facto – również rodzinne. A jak pokazuje życie – te ostatnie potrafią być niekiedy wyjątkowo skomplikowane.
Z uwagi na powyższe okoliczności, statuty fundacji rodzinnych bywają bardzo obszernymi i skomplikowanymi dokumentami. Dodatkowo pierwsze miesiące obowiązywania przepisów ustawy o fundacji rodzinnej ujawniły luki prawne, które opóźniają procesy rejestracyjne. Nie ułatwia ich brak tzw. zasady jednego okienka, co skutkuje koniecznością składania odrębnych wniosków do urzędu skarbowego i urzędu statystycznego w celu nadania fundacji odpowiednich numerów.
Cenne doświadczenia
Mimo opisanych powyżej utrudnień i niedogodności, fundacja rodzinna pozostaje instrumentem atrakcyjnym pod wieloma względami (o rozwiązaniach podatkowych pisaliśmy m.in. w artykule „Fundacja rodzinna. Przełom w podatkach polskich przedsiębiorców?” i „Fundacja zapewni korzyści polskim rodzinnym firmom?”) i zdecydowanie wartym zainteresowania. Odpowiednio zaplanowana i dobrze przygotowana struktura może stanowić odpowiedź na wiele potrzeb polskich przedsiębiorców, a uważna obserwacja innych procesów rejestracyjnych i płynące z nich doświadczenia umożliwiają sprawne przejście przez wszystkie formalności.
Autor: Katarzyna Jessa, adwokat, mediator