Dodatkowy przychód za nielegalne zatrudnienie - kolejny element Polskiego Ładu
Zniechęcenie pracodawców do zatrudniania w tzw. szarej strefie – to kolejny cel ustawy wprowadzającej tzw. Polski Ład. Aby go zrealizować, ustawodawca przewidział dodatkowe sankcje dla nieuczciwych pracodawców, zwalniając z nich pracowników, którzy zawiadomią organy o tym, że ich wynagrodzenie było wypłacane „pod stołem”.
W ramach pakietu zmian podatkowych zawartych w ustawie z dnia 1 października 2021 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw, tj. zmian przepisów tworzących tzw. Polski Ład, przewidziano także mechanizmy mające przeciwdziałać nielegalnemu zatrudnieniu. Chodzi o proceder opisany w art. 2 ust. 1 pkt 13 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zgodnie z którym o nielegalnym zatrudnieniu można mówić w sytuacji zatrudnienia przez pracodawcę osoby bez potwierdzenia na piśmie w wymaganym terminie rodzaju zawartej umowy i jej warunków.
Dodatkowy przychód i brak kosztów
W ramach Polskiego Ładu przyjęto rozwiązanie, zgodnie z którym pracodawca będzie musiał zaliczyć do przychodów dodatkowy przychód w wysokości minimalnego wynagrodzenia za każdy miesiąc nielegalnego zatrudnienia. Przychód ten będzie przypisany pracodawcy także, gdy wynagrodzenie z tytułu nielegalnego zatrudnienia zostało faktycznie wypłacone osobie zatrudnionej nielegalnie. Wówczas za przychód pracodawcy zostanie uznana ta część wynagrodzenia pracownika, która nie została ujawniona przez pracodawcę właściwym organom. Kolejną sankcją dla pracodawcy będzie wyłączenie możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów zarówno wynagrodzenia wypłaconego nielegalnie zatrudnionemu pracownikowi, jak i składek ZUS od wynagrodzenia z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz od części nieujawnionego wynagrodzenia.
Jeżeli omawiane mechanizmy przeciwdziałania nielegalnemu zatrudnieniu zostaną utrzymane w obecnym kształcie, będą mieć one zastosowanie do przypadków nielegalnego zatrudnienia oraz przypadków nieujawniania właściwym organom części wynagrodzenia ze stosunku pracy, zaistniałych od dnia wejścia w życie ustawy, tj. od 1 stycznia 2022 r. Jednak zwolnienie z PIT przychodów pracownika z tytułu nielegalnego zatrudnienia będzie obejmować również przychody osiągnięte w taki sposób przed 1 stycznia 2022 r.
Aktualnie, w przypadku stwierdzenia nielegalnego zatrudnienia, pracodawca jest zobowiązany, by jako płatnik zapłacić zaległe składki ZUS – także w części, którą sfinansowałby pracownik ze swojego wynagrodzenia. Orzecznictwo dopuszczało co prawda możliwość późniejszego dochodzenia od pracownika zwrotu tej części zapłaconych składek, która powinna zostać potrącona z jego wynagrodzenia, ale jednocześnie wskazywano, że w niektórych sytuacjach takie żądanie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Po zmianach wprowadzonych przez Polski Ład, składki ZUS od wynagrodzenia z tytułu nielegalnego zatrudnienia oraz od części nieujawnionego wynagrodzenia, będą w całości opłacane przez pracodawców. Oznacza to, że sfinansują oni również składki w części obciążającej pracowników.
Zachęta dla pracowników
Z perspektywy pracownika przychody z nielegalnego zatrudnienia będą zwolnione z podatku PIT. Dotychczas pracownicy niechętnie ujawniali, że są nielegalnie zatrudnieni, bo skutkowało to dla nich negatywnymi konsekwencjami w postaci konieczności zapłaty zaległego podatku wraz z odsetkami oraz odpowiedzialnością karną skarbową. W myśl art. 54 § 1 kks podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie.
Jeżeli omawiane mechanizmy przeciwdziałania nielegalnemu zatrudnieniu zostaną utrzymane w obecnym kształcie (aktualnie ustawę skierowano do Senatu), będą mieć one zastosowanie do przypadków nielegalnego zatrudnienia oraz przypadków nieujawniania właściwym organom części wynagrodzenia ze stosunku pracy, zaistniałych od dnia wejścia w życie ustawy, tj. od 1 stycznia 2022 r. Jednak zwolnienie z PIT przychodów pracownika z tytułu nielegalnego zatrudnienia będzie obejmować również przychody osiągnięte w taki sposób przed 1 stycznia 2022 r. (z wyjątkiem przypadków gdy przed tym dniem właściwy organ wszczął postępowanie w związku z tym nielegalnym zatrudnieniem lub nieujawnieniem części wynagrodzenia ze stosunku pracy). Ma to zachęcić pracowników do zgłaszania odpowiednim organom nielegalnego zatrudnienia bądź faktu wypłacania części wynagrodzenia „pod stołem” poprzez przerzucenie całkowitej odpowiedzialności i nałożenie sankcji za taki proceder na pracodawców.
Jaki jest cel ustawodawcy?
Obecnie Kodeks pracy przewiduje karę grzywny w wysokości od 1 000 zł do 30 000 zł dla pracodawcy, który nie potwierdza na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę przed dopuszczeniem go do pracy. Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych przewiduje ponadto karę grzywny w wysokości do 5 000 zł dla płatników, którzy nie dopełniają obowiązku opłacania składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami terminie, nie zgłaszają wymaganych ustawą danych lub zgłaszają nieprawdziwe dane albo udzielają w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawiają ich udzielenia. Omawiane regulacje mają więc jeszcze bardziej zniechęcać pracodawców do zatrudniania w tzw. szarej strefie.
Autor: Żaneta Napora, adwokat