Odstąpienie od umowy leasingu lub pożyczki. Dotkliwe skutki niepoinformowania
Konsument może skorzystać z prawa do odstąpienia od umowy, bez wskazania przyczyny, nawet pod koniec trwania umowy leasingu lub pożyczki – o ile finansujący nie spełni m.in. obowiązku poinformowania konsumenta o 14-dniowym terminie na odstąpienie od umowy. Powyższe potwierdził niedawno TSUE. Od 7 stycznia 2024 r. identyczne uprawniania mogą przysługiwać osobom fizycznym prowadzącym gospodarstwo rolne.
Przełom roku 2023 i 2024 r. w branży leasingowej był czasem rozważań odnośnie do tego, jakie skutki prawnopodatkowe (od 7 stycznia 2024 r.) może wywołać oferowanie rolnikom (lub przedsiębiorcom posiadającym gospodarstwa rolne) pożyczek lub leasingu z obowiązkiem wykupu. Rozważania te skupiały się głównie na wyeliminowaniu ryzyka podlegania podatkowi bankowemu.
Pozostawiając na boku kwestię podatku bankowego, z pola widzenia nie należy tracić faktu, że każdy przedstawiciel branży powinien wiedzieć, zawierając umowę z osobą fizyczną–przedsiębiorcą, czy ów przedsiębiorca przystępuje do tej umowy jako rolnik, czy nie-rolnik. W pierwszym wypadku umowa zawierana z rolnikiem musi spełniać warunki określone w ustawie o kredycie konsumenckim, m.in. szereg obligatoryjnych elementów wymienionych w art. 30 tej ustawy, których nieuwzględnienie może wiązać się z daleko idącymi konsekwencjami dla leasingodawcy, np. sankcją kredytu darmowego lub realizacją prawa odstąpienia od umowy, które przy braku odpowiedniego powiadomienia klienta o jego istnieniu, może nastąpić nawet pod koniec trwania umowy leasingu z obowiązkiem wykupu lub pożyczki.
Odstąpienie przed ostatnią ratą
O ryzyku dotkliwych skutków wynikających z niepoinformowania o przysługującym klientowi prawie do odstąpienia od umowy kredytu konsumenckiego świadczy również niedawny wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 21 grudnia 2023 r. w sprawach połączonych C‑38/21, C‑47/21 i C‑232/21. Dotyczy on sytuacji konsumenta, ale jednocześnie rozstrzyga o kwestiach dotyczących umowy kredytu konsumenckiego, a należy pamiętać, że w świetle polskiej ustawy o kredycie konsumenckim w brzmieniu od 7 stycznia 2024 r., stosuje się ją także do umów o kredyt zawieranych z osobą fizyczną prowadzącą gospodarstwo rolne w rozumieniu art. 6 pkt 4 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Poniżej dwie ważne konkluzje wynikające z ww. orzeczenia.
Konsumentowi, który zawiera umowę leasingu samochodu bez obowiązku jego wykupu, nie przysługuje 14-dniowy termin na odstąpienie od umowy. W odniesieniu do umowy leasingu samochodu bez obowiązku wykupu, prawo konsumenta do odstąpienia od umowy nie wynika bowiem z prawa Unii. Powyższe ma zastosowanie również, gdy umowa została zawarta na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa.
Natomiast konsument, który zawarł umowę o kredyt w celu nabycia samochodu, lecz nie został należycie poinformowany o swoich prawach i obowiązkach, może odstąpić od umowy w każdej chwili, dopóki nie zostaną mu przekazane pełne i dokładne informacje. Odstąpienie może nastąpić przed całkowitym wykonaniem umowy, pod warunkiem, że umowa jest nadal wykonywana (w stanach faktycznych, których dotyczyły orzeczenia, następowało to zazwyczaj przed chwilą wymagalności ostatniej raty kredytu).
Należy podkreślić, że w powyższych sprawach wszyscy konsumenci odstąpili od umów wiele miesięcy, a nawet kilka lat po ich zawarciu, banki zaś podniosły, że w każdym wypadku odstąpienie od umowy po tak długim czasie nosi znamiona nadużycia. TSUE nie uwzględnił argumentacji tych ostatnich.
Powyższy wyrok pozostaje w zgodzie z wykładnią przepisów polskiej ustawy o kredycie konsumenckim, implementującej przepisy unijne.
Kiedy ryzyko przy leasingu?
Jeśli chodzi o umowę leasingu z opcją wykupu, to nie stanowi ona kredytu konsumenckiego w myśl przepisów ustawy o kredycie konsumenckim, więc nie wiąże się z nią uprawnienie do odstąpienia od umowy kredytu konsumenckiego w terminie 14 dni od zawarcia umowy.
Jeśli jednoosobowy przedsiębiorca posiada jednocześnie gospodarstwo rolne, to za pomocą dostępnych środków warto się upewnić, że taka osoba zamierza zawrzeć umowę jako przedsiębiorca nie-rolnik, czy może jednak ubiega się o pożyczkę lub leasing z obowiązkiem wykupu dla celów prowadzenia gospodarstwa rolnego. W tym drugim przypadku należy albo nie uwzględnić wniosku klienta, albo zaoferować produkt spełniający wymogi ustawy o kredycie konsumenckim, w tym wynikające z art. 30.
Jeśli jednak mamy do czynienia z umową kredytu konsumenckiego (a regulujące ją przepisy stosuje się również do kredytu udzielanego rolnikowi) – m.in. leasingiem z obowiązkiem wykupu, czy pożyczką, to prawo to przysługuje na podstawie art. 53 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim.
Zgodnie zaś z art. 53 ust. 2 tej ustawy, jeżeli umowa o kredyt konsumencki nie zawiera elementów określonych w art. 30, konsument może odstąpić od umowy o kredyt konsumencki w terminie 14 dni od dnia dostarczenia wszystkich elementów wymienionych w art. 30.
Art. 30 wymienia aż 21 obligatoryjnych elementów umowy o kredyt konsumencki, spośród których tylko jeden dotyczy obowiązku poinformowania konsumenta (czy rolnika) o terminie, sposobie oraz skutkach odstąpienia konsumenta od umowy. Brak takiej informacji lub innego (choćby jednego) elementu obligatoryjnego umowy kredytu konsumenckiego powoduje, że 14-dniowy termin na odstąpienie od umowy nie rozpoczyna biegu, a klient może skorzystać z niego w dowolnym momencie trwania umowy.
O ile w przypadku umów z konsumentami rzecz jest oczywista od dawna (taka umowa kredytu konsumenckiego winna spełniać wymogi określone m.in. w art. 30 ustawy o kredycie konsumenckim), to od 7 stycznia 2024 r. ten sam przepis obowiązuje w sytuacji, w której firma leasingowa zawrze umowę z osobą fizyczną prowadzącą gospodarstwo rolne w rozumieniu art. 6 pkt 4 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.
Jeśli więc do firmy leasingowej zgłasza się osoba fizyczna–jednoosobowy przedsiębiorca, to finansujący – niezależnie od tego, czy w swojej ofercie ma produkty przewidziane dla rolników, czy rezygnuje z obsługi takiego klienta – musi takiego jednoosobowego przedsiębiorcę odpowiednio zweryfikować. Jeśli bowiem taki jednoosobowy przedsiębiorca posiada jednocześnie gospodarstwo rolne, to za pomocą dostępnych środków warto się upewnić, że taka osoba zamierza zawrzeć umowę jako przedsiębiorca nie-rolnik, czy może jednak ubiega się o pożyczkę lub leasing z obowiązkiem wykupu dla celów prowadzenia gospodarstwa rolnego.
W tym drugim przypadku należy albo nie uwzględnić wniosku klienta, albo zaoferować produkt spełniający wymogi ustawy o kredycie konsumenckim, w tym wynikające z art. 30.
Jeśli leasingodawca nie dokona weryfikacji, a zawrze umowę z rolnikiem na wzorze umowy przewidzianym dla jednoosobowego przedsiębiorcy-nie-rolnika, to grozi mu odstąpienie przez klienta od umowy, nawet przed samym końcem jej wykonywania (ewentualnie sankcja kredytu darmowego, grzywna na podstawie art. 138c kodeksu wykroczeń czy nawet sankcja administracyjnoprawna w związku ze stosowaniem przez kredytodawcę praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów (art. 24 ust. 2 pkt 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów)).
W doktrynie podkreśla się też, że skutek prawny, który polega na możliwości odstąpienia przez konsumenta od umowy w dowolnym czasie, w wyniku niepoinformowania go o posiadaniu takiego uprawnienia, występuje również wtedy, gdy taki konsument – z innych źródeł albo w związku z poprzednio zawartymi umowami – wiedział o istnieniu takiego uprawnienia.
Na gruncie polskich przepisów nie ulega również wątpliwości, że uprawnienie do odstąpienia od umowy (o ile termin nie rozpoczął biegu w chwili zawarcia umowy) wygasa najpóźniej wskutek całkowitego wykonania zobowiązania na podstawie umowy o kredyt konsumencki: poprzez spełnienie świadczeń lub w sposób zastępczy (np. potrącenie czy datio in solutum).
O czym warto pamiętać?
Podsumowując, omówiony w pierwszej części artykułu wyrok TSUE nie rewolucjonizuje polskiej rzeczywistości prawnej, ale przypomina o pewnych uprawnieniach konsumenckich i dotkliwych konsekwencjach ich niezapewnienia – od 7 stycznia 2024 r. również w odniesieniu do rolników.
Brak zaś odpowiednich mechanizmów weryfikacji jednoosobowego klienta w chwili zawierania umowy leasingu z obowiązkiem wykupu lub pożyczki, może narazić podmioty z branży na zawieranie umów z rolnikami na wzorach przewidzianych dla jednoosobowych przedsiębiorców nie-rolników. Skalę zjawiska w takim przypadku trudno przewidzieć, a negatywne skutki mogą się ujawnić za kilka lat, pod koniec realizacji takich umów.
Autor: Anna Ziemnicka-Milej, adwokat