Nowa dyrektywa o kredycie konsumenckim wpłynie na zawierane umowy leasingu i najmu
Źródłem zmian jest niedawno przyjęta dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2225 w sprawie umów o kredyt konsumencki (dalej: CCD II), która uchyla dyrektywę 2008/48/WE. Rozszerza ona katalog usług, które kwalifikowane będą jako kredyt konsumencki, m.in. o umowy najmu i leasingu z opcją wykupu. Może to oznaczać dodatkowe obowiązki dla finansujących, wynikające ze statusu instytucji pożyczkowej, w tym objęcie podatkiem od niektórych instytucji finansowych. Państwa członkowskie mają 2 lata na dostosowanie krajowych przepisów.
Nowelizacja dyrektywy motywowana jest zmianami na rynku wywołanymi transformacją cyfrową, których nie przewidziano w momencie przyjęcia poprzedniej dyrektywy w 2008 r. Od tamtej pory doszło bowiem do znaczących zmian na rynku kredytów konsumenckich oraz ewolucji zachowań i preferencji konsumentów. W efekcie wiele z zapisów dyrektywy stało się nieprecyzyjnych i nieaktualnych, co powodowało rozbieżności w krajowych regulacjach w poszczególnych państwach członkowskich. Miało się to przekładać na zaburzenia w konkurencyjności podmiotów działających na rynku unijnym.
Już nie tylko obowiązek wykupu
W obowiązującej dotychczas dyrektywie oraz ustawie o kredycie konsumenckim, która stanowi jej implementację do przepisów krajowych, za kredyt konsumencki uznawane są umowy najmu lub leasingu zawierające obowiązek wykupu przedmiotu umowy.
Dyrektywa CCD II rozszerza ten katalog o umowy zawierające opcję wykupu. Zgodnie z nią, tylko takie umowy, które ani w samej umowie, ani w żadnej umowie odrębnej nie przewidują wobec konsumenta obowiązku lub opcji nabycia przedmiotu umowy (takie jak zwykła umowa najmu), nie powinny być objęte zakresem stosowania niniejszej dyrektywy z uwagi na fakt, że nie obejmują one ewentualnego przeniesienia własności z końcem obowiązywania umowy.
Warto w tym miejscu zwrócić również uwagę, iż zostanie podniesiony górny próg kwotowy dla umów o kredyt konsumencki (do 100 000 EUR), do których będzie miała zastosowanie Dyrektywa CCD II.
Finansujący jako instytucja pożyczkowa
Opisana zmiana może spowodować, że podmioty świadczące usługi najmu lub leasingu z obowiązkiem lub opcją wykupu będą de facto oferowały kredyt zdefiniowany w ustawie o kredycie konsumenckim, o ile oczywiście będą obsługiwać konsumentów.
Tym samym mogę się one stać instytucjami pożyczkowymi, z wszelkimi tego konsekwencjami wynikającymi z ustawy i przepisów odrębnych – od kwestii formalnych związanych z wymogami dotyczącymi odpowiedniego skonstruowania treści umowy o kredyt konsumencki (względem której ustawa o kredycie konsumenckim narzuca wiele rygorów, a których niezastosowanie może się wiązać m.in. z sankcją kredytu darmowego), formy prawnej prowadzenia działalności gospodarczej, rejestrem instytucji pożyczkowych, przez nadzór prowadzony przez KNF aż po możliwość objęcia obowiązkiem podatkowym w podatku od niektórych instytucji finansowych (tzw. podatek bankowy).
Co do zasady w instytucjach pożyczkowych podstawą opodatkowania tzw. podatkiem bankowym jest nadwyżka sumy wartości aktywów podatnika, wynikająca z zestawienia obrotów i sald ustalonego na ostatni dzień miesiąca, ponad kwotę 200 mln zł. Podatek płacony jest w okresach miesięcznych, a jego stawka wynosi 0,0366% podstawy opodatkowania.
Dyrektywa CCD II rozszerza katalog umów uznawanych za kredyt konsumencki o umowy zawierające opcję wykupu. Zakresem stosowania dyrektywy nie powinny być objęte jedynie takie umowy, które ani w samej umowie, ani w żadnej umowie odrębnej nie przewidują wobec konsumenta obowiązku lub opcji nabycia przedmiotu umowy. Będzie to np. zwykła umowa najmu.
Uwaga na pojęcie konsumenta i nie tylko
Dyrektywa CCD II, a jednocześnie ustawa o kredycie konsumenckim, ma zastosowanie do konsumentów. Jasnym jest, że obejmuje ona swoją mocą osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej (zgodnie z CCD II „konsument” oznacza „osobę fizyczną, która działa w celach niezwiązanych ze swoją działalnością handlową, gospodarczą lub zawodową”).
Należy jednak zwrócić na to, iż 7 stycznia 2024 r., gdy zacznie obowiązywać ustawa o konsumenckiej pożyczce lombardowej, ustawa o kredycie konsumenckim zostanie uzupełniona o art. 2 ust. 2, zgodnie z którym będzie się ją stosowało również do umów o kredyt zawieranych z osobą fizyczną prowadzącą gospodarstwo rolne w rozumieniu art. 6 pkt 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. Przepis ten jednak budzi wiele wątpliwości interpretacyjnych.
Ustawa o konsumenckiej pożyczce lombardowej wprowadza zmiany także do kodeksu cywilnego. Przepisy dotyczące niedozwolonych postanowień umownych zawarte w art. 3851-3853 KC mają być stosowane do osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne.
Znane ramy czasowe
Dyrektywa CCD II wprowadza istotne zmiany dla finansujących umowy najmu i leasingu na rzecz konsumentów. Z pewnością należy obserwować, w jaki sposób polski ustawodawca będzie implementował unijne przepisy, a także jak będzie kształtowała się praktyka ich stosowania.
O możliwych skutkach dyrektywy przygotowanej przez Parlament Europejski pisaliśmy już w artykule „Ryzyko podatku bankowego w firmach leasingowych. Jak je wyeliminować?”. Wówczas jednak projekt dyrektywy nie był jeszcze nawet przedmiotem pierwszego czytania w Parlamencie Europejskim, więc perspektywa wejścia w życie wynikających z niego regulacji była dość mglista.
Teraz wiadomo zdecydowanie więcej. Przepisy unijne weszły w życie 19 listopada 2023 r. Teraz państwa członkowskie mają czas do 20 listopada 2025 r. na uchwalenie krajowych regulacji, które powinny zacząć obowiązywać od 20 listopada 2026 r.
Należy więc bacznie obserwować polskiego ustawodawcę, jak wdroży do polskich przepisów nową dyrektywę i mieć nadzieję, że zrobi to nie tylko w sposób zgodny z treścią Dyrektywy, ale też uwzględniający potrzeby branży i jej klientów, a także, że uczyni to w takim terminie, by dać czas branży na dostosowanie się do nowych regulacji.
Autor: Patryk Chmiel