Zmiany w kks narzędziem do egzekwowania przedawnionych zobowiązań?
Projekt nowelizacji kodeksu karnego skarbowego przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości jest już po konsultacjach publicznych – aktualnie na etapie opiniowania. Zakłada on zaostrzenie obowiązujących przepisów. Jeśli projektowane zmiany wejdą w życie, państwo uzyska możliwość egzekwowania przedawnionych już zobowiązań podatkowych – tak długo, jak nie ustanie karalność penalizowanego czynu na gruncie kodeksu karnego skarbowego, co w praktyce oznacza okres nawet 10 lat.
Jedną ze zmian, którą zamierza wprowadzić resort sprawiedliwości jest uchylenie art. 44 §2 kodeksu karnego skarbowego (dalej: kks). Przepis ten aktualnie zakłada, że karalność przestępstwa skarbowego polegającego na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej ustaje także wówczas, gdy nastąpiło przedawnienie tej należności. Oznacza to, że jeśli zobowiązanie podatkowe uległo przedawnieniu, to ustaje także karalność przestępstwa skarbowego. Jeżeli projektowane zmiany wejdą w życie, sprawca przestępstwa będzie mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej również po przedawnieniu zobowiązania podatkowego.
Niepokój może budzić także proponowana treść art. 15 §5 kks: „kwotę pieniężną uiszczoną w celu wyrównania uszczerbku finansowego zalicza się na poczet należności publicznoprawnej uszczuplonej czynem zabronionym”. Choć obecnie przepisy karne skarbowe przewidują możliwość zasądzenia przepadku korzyści majątkowej (równowartość niezapłaconego podatku), to jest to możliwe wyłącznie, zanim dojdzie do upływu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.
Możliwe dochodzenie przedawnionych zobowiązań
Proponowane zmiany dadzą możliwość orzeczenia takiego przepadku również w pewnych sytuacjach, w których zobowiązanie podatkowe jest już przedawnione. Tym samym, projektowane zmiany (jeśli wejdą w życie) w praktyce będą oznaczać, że fiskus, za pośrednictwem organów ścigania, będzie mógł de facto zaspokajać przedawnione należności publicznoprawne, jeśli nie doszło do przedawnienia karalności przestępstwa skarbowego. W konsekwencji podatnik może być zobowiązany do zapłaty tych należności, które w myśl przepisów ordynacji podatkowej już nie istnieją, a organy skarbowe straciły możliwość wydania decyzji określającej ich wysokość.
Przepisy karne skarbowe uzależniają kwestię ustania karalności przestępstw skarbowych od przewidywanej sankcji karnej za popełnione przestępstwo. Jest to – odpowiednio – 5 lat (jeśli przestępstwo skarbowe jest zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat) lub 10 lat (jeśli czyn zabroniony zagrożony jest karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata). Natomiast, zgodnie z art. 70 § 1 ordynacji podatkowej, termin przedawnienia zobowiązania podatkowego wynosi 5 lat – licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.
Wydaje się, że projekt Ministerstwa Sprawiedliwości stanowi odpowiedź na coraz wyraźniejszy sprzeciw sądów dotyczący iluzorycznego wszczynania postępowań karnych niedługo przed upływem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Jeśli zmiany wejdą w życie w projektowanym kształcie, fiskus zyska dodatkowy instrument do walki z podatnikami uznanymi przez niego za nieuczciwych.
Jeśli zatem dojdzie do wprowadzenia projektowanych zmian kodeksu karnego skarbowego w proponowanym aktualnie kształcie, nie będzie można mówić o skuteczności regulacji art. 70 § 1 ordynacji podatkowej, ponieważ faktyczny termin przedawnienia zobowiązania podatkowego będzie zależny od ustania karalności przestępstwa skarbowego, bowiem nawet jeśli należności publicznoprawne nie zostaną wyegzekwowane w trybie i terminie określonym w przepisach ordynacji podatkowej, to Skarb Państwa nadal będzie mógł odzyskać równowartość zaległego podatku w postępowaniu karnym skarbowym, tak długo, jak nie ustanie karalność penalizowanego czynu na gruncie tej ustawy.
W takiej sytuacji sąd karny, wyrokując w sprawie o przestępstwo skarbowe, będzie mógł orzec przepadek równowartości kwoty pieniężnej uszczuplonej czynem zabronionym.
W istocie będzie to oznaczało dochodzenie w postępowaniu karnym skarbowym przedawnionych zobowiązań podatkowych, a więc nieistniejących w świetle prawa podatkowego.
Odpowiedź na sprzeciw sądów?
Projekt Ministerstwa Sprawiedliwości wydaje się stanowić odpowiedź na coraz wyraźniejszy sprzeciw sądów dotyczący iluzorycznego wszczynania postępowań karnych niedługo przed upływem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Obecne przepisy ordynacji podatkowej stanowią, że na skutek wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego ulega zawieszeniu. W praktyce powodowało to nadużywanie takiej instytucji i częste wszczynanie postepowań karnych jedynie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. W odpowiedzi na ten proceder (i w oparciu o treść uchwały NSA z 24 maja 2021 r. sygn. akt I FPS 1/21) sądy coraz częściej uznają takie postępowania karne skarbowe za iluzoryczne i orzekają wygaśnięcie zobowiązania, wytrącając organom podatkowym narzędzie do wydłużania czasu na wyegzekwowanie zaległych należności. Dzięki nowym przepisom, cele organów podatkowych w tym zakresie, będą mogły być realizowane przez organy ścigania. W ten sposób fiskus zyska dodatkowy instrument do walki z podatnikami, uznanymi przez niego za nieuczciwych.
Podsumowując, jeśli projektowane zmiany wejdą w życie, sądy będą mogły nie tylko karać za przestępstwo skarbowe pomimo przedawnienia zobowiązania podatkowego, ale także de facto po upływie terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, wyegzekwować od niego zapłatę „przedawnionego podatku” do czasu przedawnienia karalności przestępstwa skarbowego.
Autorzy:
Anna Ziemnicka-Milej, adwokat
Agnieszka Mazur, aplikant adwokacki